Ở thung lũng sông Rusenski Lom, làng Ivanovo, phía Đông Bắc Bulgaria có một quần thể nhà thờ, giáo đường, thánh đường và tu viện được xây trong lòng núi đá. Đây là nơi mà các ẩn sĩ đầu tiên xây phòng ở và nhà thờ vào thế kỷ 12.
Các bức bích họa ở nhà thờ Ivanovo cho thấy sự tinh tế của tranh vẽ thế kỷ 14 và nghệ thuật thời trung cổ Bulgaria, chúng là thành tựu quan trọng của nghệ thuật Kitô giáo Đông Nam Châu Âu. Sau các bức khảm ở tu viện Khora, những bức tranh tường ở đây hơn hẳn những di tích lịch sử được phát hiện sau này về tính biểu cảm, đặc trưng của phong cách Palaeologue. Phong cách tân cổ điển toát ra từ tinh thần và chi tiết cấu thành, những bức bích họa này tiêu biểu cho sự thoát ly khỏi phong cách mô phỏng bằng tranh kiểu Byzantine. Chúng cho thấy mối quan hệ gần gũi với nghệ thuật biểu cảm Hy Lạp cổ đại.
Nhà thờ đá Ivanovo - Ảnh: Klearchos Kapoutsis
Quần thể các tu viện được mở rộng thêm từ giai đoạn trị vì của Đế chế Bulgaria thứ hai (1187-1396) đến khi Đế chế Ottoman chinh phục Bulgaria. Năm di tích lịch sử trong nhóm này (nhà nguyện, nhà thờ, …), có niên đại từ thế kỷ 13 và 14, đóng vai trò như là những hình mẫu của những công trình tiên phong trong quá trình phát triển những nét đặc sắc riêng, và là đỉnh cao nghệ thuật của Đế chế Bulgaria thứ hai. Sự phong phú, đa dạng về phòng ở dành cho các ẩn sĩ, nhà nguyện, giáo đường, quần thể tu viện, các giải pháp kiến trúc ban đầu - tất cả đều được đặt trong khung cảnh thiên nhiên tuyệt vời - góp phần củng cố giá trị của quần thể lịch sử lạ thường này.
Được tạo tác trong các hốc đá tự nhiên của một khối núi đá vôi nên hình dáng nguyên bản, vật liệu và sự vững chắc của nhà thờ đá Ivanovo được bảo tồn khá nguyên vẹn.
Sau vụ sạt lở đá vào đầu thế kỷ 20, những bức tranh tường trần thế kỷ 13 bị chôn vùi cùng với nhà thờ St. Archangel đã được di chuyển đến một địa điểm khác. Đối với các bức bích họa có từ thế kỷ 14 của nhà thờ St. Todor bị sụp đổ, giai đoạn đầu tiên của công tác di dời cũng đã hoàn thành.
Trong suốt triều đại của Sa hoàng Ivan Ansen II, Bulgaria một lần nữa chấp nhận Chính Thống Giáo, nhưng sẽ có một người được chọn giữ chức Thượng phụ và không phụ thuộc vào Constantinople. Vị Thượng phụ đầu tiên là nhà sư Gioacchino, người đã chia sẻ với Ivan Ansen kế hoạch mở rộng nhà thờ Bulgaria. Trước khi giữ chức Thượng phụ, Gioacchino đã sống ẩn dật trong một hang động ở thung lũng sông Rusenski Lom, gần làng Ivanovo. Sa hoàng Ivan Ansen II tin tưởng giao phó cho Gioacchino xây dựng một tu viện, nhằm xây dựng cho mình hình ảnh một vị vua nhân từ. Tu viện được xây dựng từ năm 1218 đến 1235, tất cả các tòa công trình ở đây đều được đục vào trong vách đá của hẻm núi đá vôi bên dòng sông.
Từ 1331 đến 1371, nhờ vào các tặng phẩm hoàng gia, tu viện bổ sung vào bộ sưu tập quý giá của mình những bức bích họa lộng lẫy được cho là do các họa sĩ Trường phái Tarnovo sáng tác.
Trong giai đoạn bị đế quốc Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ chinh phục vào năm 1396, tu viện Ivanovo bị lãng quên và nhanh chóng biến thành đống đổ nát và hoang phế. Chất liệu đá vôi rắn giúp những bức bích họa và hình chạm khắc chống chọi với thời tiết khắc nghiệt. Dọc theo hai bức tường của hẻm núi bên sông Rusenski Lom là một mê cung các phòng nhỏ dành cho các ẩn sĩ, phòng lớn và đặc biệt hơn cả là các nhà thờ và nhà nguyện khoét vào vách đá nơi mà trước đây được che phủ hoàn toàn bởi các bức bích họa, nhưng chỉ có năm trong số này vẫn còn trong tình trạng tốt.
Ba trong số những nhà thờ này có vào triều đại của Ivan hoặc liền ngay sau đó, chúng là bằng chứng rõ ràng của cuộc cách mạng hội họa trong suốt hai thế kỷ vào thời kỳ Đế chế Bulgaria thứ hai. Trong các nhà thờ ở thế kỷ 13, hình ảnh con người được vẽ theo phong cách hiện thực, với khuôn mặt hình trái xoan, môi đầy đặn và áo quần có màu sắc tươi sáng. Những bức bích họa thế kỷ 14, ngược lại, mang phong cách cổ điển.
Năm nhà thờ và những bức bích họa trang trí bên trong chúng là bằng chứng cho sự ảnh hưởng nghệ thuật Byzantine ở Bulgaria. Nhiều người tin rằng việc xây dựng và trang trí các nhà thờ đá là nhờ vào các Sa hoàng Bulgaria trong thế kỷ 13 và 14.
Uyển Nhi
Theo UNESCO