Trong tiếng Nhật, thuật ngữ "mottainai" - dịch thoáng thì có nghĩa là “Thật là lãng phí” - có nguồn gốc rất sâu xa. Bắt nguồn từ niềm tin trong Phật Giáo rằng mọi sự vật đều có giá trị nội tại bên trong và nên được sử dụng tuân theo vòng đời khép kín của nó, tín ngưỡng này đã được xuyên suốt trong nền văn hóa quốc gia trong nhiều thế kỷ.

Kaoru Imajo, Giám đốc tổ chức Tuần lễ Thời trang Nhật Bản, cho biết trong một email: “Mottainai và văn hóa thủ công tràn ngập khắp mọi nơi ở Nhật Bản”. Ông cho biết, sake lees (phần men còn sót lại sau quá trình lên men), từ lâu đã được sử dụng làm nguyên liệu nấu ăn, và vỏ cam bỏ đi đã được làm thành sợi và làm giấy. Trong bộ sưu tập Thu Đông 2021 của thương hiệu Nisai tại Tuần lễ thời trang Rakuten ở Tokyo, họ đã sử dụng quần áo đã qua sử dụng để tạo ra những mẫu thiết kế “độc nhất vô nhị”. Hay là boro - những loại vải sờn cũ, nhưng sau đó được tái sử dụng, và vá lại với nhau để tạo ra những sản phẩm may mặc mới.

Ông cho biết: “Chúng tôi đã sửa chữa những tấm thảm, quần áo và vải cũ để có thể sử dụng lâu nhất có thể. Bây giờ, hàng dệt may boro được bán với giá rất đắt và được gọi là loại vải truyền thống Nhật Bản.”

Ngày nay, một số nhãn hiệu thời trang Nhật Bản đang vận dụng những ý tưởng truyền thống này với ý nghĩa bền vững, áp dụng các kỹ thuật sản xuất hàng may mặc hàng thế kỷ và tiên phong trong công nghệ mới để giảm thiểu chất thải và giảm thiểu tác hại đến môi trường trong suốt quá trình sản xuất.

Một cuộc triển lãm giới thiệu các sản phẩm may mặc từ boro tại Bảo tàng Nghệ thuật Đông Á năm 2015 - Ảnh: Brill/ullstein bild/Getty Images

Sự đổi mới đến từ tự nhiên

Tại Shohei, công ty được thành lập bởi giám đốc sáng tạo Lisa Pek và giám đốc tài chính Shohei Yamamoto vào năm 2016, đưa ra quyết định bền vững bắt đầu với quy trình nhuộm. Pek cho biết thương hiệu, hoạt động bên ngoài Nhật Bản và Áo, đã làm việc với một nghệ nhân ở Kyoto để mua hàng dệt nhuộm bằng phương pháp kakishibu truyền thống.

Trong quá trình nhuộm kakishibu, hàng dệt được ngâm trong nước ép lên men của quả hồng chưa chín - một chất thay thế cho thuốc nhuộm tổng hợp phổ biến có thể gây hại cho đất và đường nước. Sau quá trình nhuộm, vải nhuộm được phơi dưới ánh nắng mặt trời, tạo ra màu cam. Quá trình nhuộm kakishibu cũng tạo ra hiệu ứng chống thấm nước khi bị oxy hóa trong không khí, và cung cấp các đặc tính kháng khuẩn. "Đây là thứ bạn có thể tìm thấy trong một loại vải công nghệ", Pek giải thích trong một cuộc gọi video, "nhưng nó đã có trong tự nhiên."

Trang phục Shohei được nhuộm bằng phương pháp kakishibu truyền thống - Ảnh: Courtesy Shohei Collection/Stefan Reichmann

Thương hiệu cũng sử dụng kỹ thuật nhuộm truyền thống khác, được gọi là shibori - Ảnh: Courtesy Shohei Collection/Yuji Fukuhara

Shohei cũng cung cấp vải nhuộm bằng shibori - một kỹ thuật nhuộm bằng tay có từ thế kỷ thứ 8 - từ một doanh nghiệp do gia đình thành lập ở Nagoya. Giống như kakishibu, shibori sử dụng thuốc nhuộm tự nhiên (thường có nguồn gốc từ chàm) và ít gây hại cho môi trường hơn so với các loại thuốc nhuộm tổng hợp.

Với phương châm sản xuất thân thiện với môi trường, nhà thiết kế Hiroaki Tanaka, người sáng lập Studio Membrane, đã làm việc với nhựa resin protein phân hủy sinh học có nguồn gốc từ len - nền tảng của "The Claws of Clothing", bộ sưu tập các trang phục nữ tiên phong ra mắt tại Tuần lễ thời trang sinh thái Australia năm 2018 ở Perth. Được tạo ra với sự hợp tác của Shinji Hirai, giáo sư tại khoa khoa học và tin học tại Viện Công nghệ Muroran của Hokkaido, Tanaka ví kết cấu của nhựa resin protein với móng tay của con người và kết cấu bền của nó.

Hình ảnh ghi lại quá trình tạo nhựa resin protein - Ảnh: Studio Membrane/Hiroaki Tanaka

Hiroaki Tanaka của Studio Membrane đã sử dụng nhựa có nguồn gốc từ len làm điểm nhấn trong bộ sưu tập " The Claws of Clothes " - Ảnh: Studio Membrane/Hiroaki Tanaka

Tanaka phát biểu trên Zoom rằng: “Tôi muốn làm ra những bộ quần áo hoàn toàn có thể tự phân hủy sinh học vì len rất thân thiện với môi trường”.

Tuy nhiên, Tanaka thừa nhận rằng nhựa resin protein của ông ấy chưa phù hợp với quần áo hàng ngày. Khi nhựa bị ướt, nó sẽ trở lại dạng len thông thường và mất đi kết cấu. Tuy nhiên, vì len có thể tự phân hủy sinh học, ông tin rằng vật liệu này có thể được sử dụng để thay thế một số đồ dùng một lần, chẳng hạn như tã, hiện đang lấp đầy các bãi rác.

Sử dụng công nghệ để chống lãng phí

Vì vải là lựa chọn không thể thiếu đối với thời trang bền vững, công nghệ và máy móc thời đại mới cũng phải đi đầu trong phong trào môi trường, giảm lượng vải bị lãng phí trong quá trình tạo mẫu, lấy mẫu và may mặc.

Trong lĩnh vực này, nhà sản xuất Nhật Bản Shima Seiki đã thiết lập tiêu chuẩn với máy dệt kim Wholegarment được vi tính hóa. Không giống như cách sản xuất hàng dệt kim truyền thống, nơi các mảnh riêng lẻ được dệt kim rồi may lại với nhau, các mặt hàng Wholegarment được dệt kim liền mạch toàn bộ thành một mảnh đơn lẻ.

Máy Wholegarment của Shima Seiki, toàn bộ quần áo được dệt kim thành một mảnh liền mạch duy nhất - Ảnh: Courtesy Shima Seiki Mfg. Ltd

Theo Masaki Karasuno, phát ngôn viên của Shima Seiki, có tới 30% lượng vải bị lãng phí trong quá trình sản xuất tiêu chuẩn, khi các mảnh hoa văn riêng lẻ được cắt ra từ các cuộn vải trước khi được may lại với nhau. Ông cho biết trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại: “Điều đó sẽ bị loại bỏ khi toàn bộ quần áo có thể được dệt kim thành một mảnh trực tiếp từ máy.”

Máy móc của Wholegarment cung cấp cho các thương hiệu tùy chọn sản xuất quần áo theo yêu cầu - một cách khác để giảm lãng phí trong ngành. "Hàng may mặc sản xuất hàng loạt dựa trên nhu cầu dự kiến có xu hướng vượt quá nhu cầu thực tế và đó là lý do tại sao có rất nhiều hàng tồn kho... dẫn đến lãng phí", Karasuno giải thích.

Thương hiệu Nisai giới thiệu bộ sưu tập của mình tại Tuần lễ thời trang Rakuten ở Tokyo vào ngày 15 tháng 3 - Ảnh: Japan Fashion Week Organization

Trang phục khác từ bộ sưu tập Thu Đông 2021 của Nisai được giới thiệu tại Tuần lễ thời trang Rakuten ở Tokyo - Ảnh: Japan Fashion Week Organization

Năm 2016, Fast Retailing Co., công ty mẹ của hãng thời trang Uniqlo, đã bắt đầu hợp tác chiến lược với Shima Seiki với chiến lược mang tên Innovation Factory, nơi họ sản xuất nhiều loại quần áo Wholegarment cho thương hiệu Uniqlo. Kể từ đó, nhãn hiệu thời trang Ý - Max Mara và nhãn hiệu quần áo Mỹ - Paul Stuart cũng đã chuyển sang sử dụng công nghệ Wholegarment của Shima Seiki.

Shima Seiki cũng cung cấp một nền tảng lấy mẫu ảo cung cấp hình ảnh thực tế của từng sản phẩm may mặc - những lựa chọn thay thế cho các mẫu vật lý được sản xuất như một bộ sưu tập được phát triển. Thông thường, việc lấy mẫu là một quá trình lặp đi lặp lại, với các nhà máy gửi các phiên bản quần áo mới, được tinh chỉnh cho đến khi nhà thiết kế hài lòng với sản phẩm cuối cùng. Mặc dù quy trình này rất hữu ích cho các nhà thiết kế, cho phép họ điều chỉnh các yếu tố như sự phù hợp, vị trí và chất lượng, nhưng những nguyên mẫu này thường kết thúc dưới bãi chôn lấp.

Karasuno cho biết: “Mỗi mẫu bị lãng phí đều đòi hỏi thời gian, chi phí, vật liệu và năng lượng để sản xuất ... và tất cả những thứ đó đều bị vứt bỏ.”

Shohei đã hợp tác với No Form, một studio thiết kế kỹ thuật số, để tạo ra hình ảnh 3D thực tế của một số sản phẩm may mặc của họ bằng cách sử dụng công nghệ tương tự như nền tảng lấy mẫu ảo của Shima Seiki. Những kết xuất này có thể được sử dụng trong cửa hàng trực tuyến của họ thay cho ảnh của các mẫu. “Nó giống như khi bạn nghĩ về kiến trúc, nơi bạn tạo ra một mô hình… trước khi xây dựng nó,” Pek nói. "Đó cũng là một cách khác để thân thiện với môi trường và tiết kiệm chi phí."

Christina Dean, người sáng lập và chủ tịch hội đồng quản trị của Redress, một tổ chức thân thiện môi trường nhằm giảm chất thải dệt may, tin rằng các bước thực hiện của ngành công nghiệp thời trang Nhật Bản đang là một ví dụ tích cực cho một hệ sinh thái thời trang lành mạnh hơn trên toàn thế giới.

Vân Anh
(Lược dịch)