47 năm trước, mùa thu năm 1968, tôi là một cậu học sinh tốt nghiệp Trường cấp 3 Lý Nhân, Hà Nam, người nhỏ thó, nặng chưa đầy 40kg, từ một làng quê nghèo ven sông Hồng mấy lần viết đơn xin vào bộ đội cùng một số bạn học nhưng không được tuyển vì quá nhẹ cân.

Rồi tôi được Nhà nước cử sang học tập tại Trường Đại học Dầu - Hóa Baku, Cộng hòa Azerbaijan thuộc Liên bang Xô viết. Tốt nghiệp kỹ sư ngành Địa vật lý, tôi về nước công tác tại Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước và chuyển qua một số cơ quan khác, nay đã nghỉ hưu.

Như những cựu sinh viên khác đã học tập tại Baku, tôi cũng mong có dịp được trở lại thăm trường cũ. Và thật bất ngờ thú vị, với sáng kiến tổ chức Diễn đàn Hữu nghị Việt Nam - Azerbaijan tại Baku vào dịp 04-09/5/2015, tôi và một số bạn đã từng học tập tại Baku được Tổng thống Azerbaijan mời sang Baku tham dự diễn đàn. Thật là một cơ duyên tuyệt vời, hiếm có, một giấc mơ có thật!

Tin vui bất ngờ từ bên kia bờ Thái Bình Dương

Chiều 22/4/2015. Hà Nội lất phất mưa. Tôi đang ngồi đọc sách. Bỗng có tín hiệu tin nhắn. Khác với mọi lần thường không xem ngay vì có thể là tin nhắn rác, như có linh tính mách bảo, tôi cầm điện thoại xem tin nhắn. Và một điều thú vị không ai có thể tưởng tượng được: trước mắt tôi là dòng tin nhắn ngắn gọn thông báo tôi có tên trong danh sách cựu sinh viên được Tổng thống Ilham Aliyev mời tham dự Diễn đàn Hữu nghị Việt Nam - Azerbaijan, từ ngày 04-09/5/2015 và Đại sứ quán sẽ liên hệ trực tiếp để làm thủ tục. Phía bạn đài thọ tất cả mọi chi phí. Diễn đàn được tổ chức ngay trước thềm chuyến thăm của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tới Azerbaijan 13-15/5/2015. (Dòng tin nhắn từ một người bạn đang đi công tác tại Hoa Kỳ).

Bỗng nhiên bao kỷ niệm xưa cũ thời sinh viên học tập tại Baku (1968-1974) ùa về trong tôi. Đặt cuốn sách đang đọc dở sang một bên, tôi để mặc cho những hình ảnh của quá khứ lần lượt trở lại trong ký ức như xem một bộ phim dài nhiều tập vậy. Thật kỳ diệu là điều mơ ước này lại sắp thành hiện thực vào thời điểm mà tôi không ngờ nhất: khi đã nghỉ hưu.

Rất nhanh chóng, ngay sáng hôm sau tôi nhận được thư mời trực tiếp của Đại sứ quán Cộng hòa Azerbaijan tại Hà Nội và cũng thật nhanh gọn, mọi thủ tục cho chuyến đi được giải quyết xong ngay trong ngày, chỉ còn chờ cấp thị thực nhập cảnh.

Những mái đầu tóc điểm bạc tụ hội bên nhau

Chiều 29/4/2015, cái nắng đầu hè sau mấy ngày có mưa nên độ ẩm khá cao, oi nóng khó chịu. Chúng tôi, những thành viên tham gia dự Diễn đàn cùng đến Đại sứ quán Cộng hòa Azerbaijan tại số 6 Lê Hồng Phong, Hà Nội sớm hơn giờ hẹn một chút. Gặp nhau tay bắt mặt mừng. Những khuôn mặt thân quen ngày nào còn măng tơ, nay đã xạm đen với những nếp nhăn của dấu ấn thời gian, đa số tóc đều điểm bạc (trừ một số đã nhuộm đen lại, nhất là các bạn nữ). Mỗi chúng tôi đều có công việc riêng của mình và một số dịp chỉ họp nhau lại theo lớp nên có những bạn học ở trường khác, lớp khác thì hầu như không có cơ hội gặp nhau suốt nhiều năm qua.

Cán bộ Đại sứ quán Cộng hòa Azerbaijan trao đổi qua tiếng Anh. Tuy nhiên do thế hệ cựu sinh viên chúng tôi học đại học bằng tiếng Nga dưới sự hướng dẫn của các thầy cô giáo khi đó đa phần là người gốc Nga, nên cuối cùng thống nhất ngôn ngữ chính sẽ sử dụng tại Diễn đàn là tiếng Nga.

Sau khi nhận lại hộ chiếu, nghe cán bộ Đại sứ quán thông báo xong về những vấn đề liên quan đến chuyến đi, chúng tôi tổ chức họp đoàn riêng. Kết thúc buổi gặp mặt đầu tiên trong niềm vui khôn tả, chúng tôi hẹn gặp lại nhau tại sân bay Nội Bài chiều 04/5 để đi Baku và tạm chia tay trong lời chúc nhau vui vẻ đón mừng Ngày Giỗ Tổ 10/3 âm lịch, ngày lễ 30/4 và 01/5.

Dừng chân ở Doha, Qatar

Phía bạn mua vé máy bay của hãng Hàng không Qatar tuyến bay qua Doha nên chúng tôi có dịp thăm thành phố này, thủ đô của Qatar.

Vì thời gian chờ nối chuyến hơn 20 giờ đồng hồ nên có xe đón đoàn về nghỉ ở khách sạn trong thành phố.

Chúng tôi nghỉ đêm, dậy ăn sáng và từng nhóm đi thăm Doha.

Doha đang phát triển mạnh mẽ giống như các nước láng giềng ở vùng Vịnh này, nơi có nguồn tài nguyên dầu mỏ với trữ lượng lớn. Doha cũng đang gấp rút xây dựng các công trình chuẩn bị cho ngày hội bóng đá thế giới (World Cup) sắp tới. Có người nói rằng Doha đang ngầm đua tranh với Dubai - thủ đô của nước láng giềng Tiểu vương quốc Ả - Rập Thống nhất. Những tòa nhà cao chọc trời, hiện đại, những đường phố, khu đô thị đang được xây dựng trên vùng đất khô cằn này. Nhưng thật lạ lùng là Doha có khá nhiều cây xanh, cả những bồn hoa và thảm cỏ nữa! Cây tươi xanh, hoa đua sắc, cỏ mượt mà được tưới nước bằng phương pháp tiết kiệm nhất: tưới nhỏ giọt. Người dân Doha hiền hòa chào đón chúng tôi qua ánh nhìn thiện cảm và rất sẵn lòng khi chúng tôi mời chụp ảnh chung làm kỷ niệm.

Tạm biệt Doha, xe đưa chúng tôi ra sân bay để đi Baku

Baku - thành phố của gió, thủ đô đất nước của những ngọn lửa Azerbaijan.

Máy bay hạ cánh xuống sân bay Baku thì trời đã tối. Một sân bay thật lớn, thật hiện đại. Đâu rồi thành phố Baku vào những năm 60, 70 của thế kỷ trước? Trước mắt chúng tôi giờ đây là một Baku khác hẳn, với những tòa nhà cao ngất, đồ sộ xây theo kiến trúc Gothic, hệt như một thành phố ở Tây Âu mà chúng tôi đã đến thăm. Hầu như còn rất ít dấu tích của một Baku ngày nào trong tâm thức chúng tôi. Baku đã lột xác hoàn toàn! Dưới ánh sáng đèn đêm, Baku càng như lộng lẫy thêm và thật thanh bình.

Một điều khác nữa là các biển hiệu, bảng quảng cáo tuyệt đại đa số đều dùng tiếng Azerbaijan và tiếng Anh, hầu như không có biển hiệu tiếng Nga như trước đây.

Với dân số hơn 9 triệu người, nguồn dầu mỏ khai thác hàng năm hơn 50 triệu tấn trong suốt 23 năm kể từ khi độc lập từ Liên bang Xô viết, thì cũng dễ hiểu vì sao Baku có điều kiện để được đầu tư xây dựng hiện đại như thế. Tất nhiên trước hết phải có tầm nhìn xa và ý chí chính trị mạnh mẽ, quyết sách đúng của người lãnh đạo đất nước, còn nguồn tài chính chỉ đóng vai trò là công cụ quan trọng cần thiết. Có thể nói Baku là thành phố có kiến trúc đẹp, hài hòa dù phải xây dựng trên địa hình đồi dốc, không bằng phẳng. Một điều ấn tượng nữa là đường phố rất sạch sẽ, nhiều công viên và cây xanh dọc hai bên đường phố được chăm sóc, cắt tỉa gọn gàng, hầu như không có lá rụng, rác rưởi bừa bãi mà đều được dọn sạch trước khi trời sáng thì phải! (Thiết nghĩ, có lẽ Hà Nội chúng ta nên học tập để giữ thành phố sạch đẹp từ kinh nghiệm thực tế của Baku.)

Là khách mời của Tổng thống nên đoàn chúng tôi được bố trí ở nhà khách sang trọng, đầy đủ tiện nghi như ở một khách sạn 5 sao.

Về lại mái trường xưa: Trường Đại học Dầu - Hóa Baku (nay là Học viện Dầu khí quốc gia Azerbaijan)

 

Trước cửa Học viện Dầu khí quốc gia Azerbaijan

Vẫn đại lộ năm xưa nơi chúng tôi đi xe buýt từ ký túc xá đến học tập mỗi ngày vào những năm từ 1969 đến 1974. Đón chúng tôi là Trưởng ban Hợp tác quốc tế với dáng vẻ mập mạp cùng nụ cười hồn hậu thường trực trên môi. Những lời chào ấm áp, những cái ôm thật chặt, những bàn tay nắm lấy những bàn tay. Quá xúc động, chúng tôi tranh thủ hỏi thăm về những giáo sư từng dạy mình năm nào. Và thật tiếc là những thầy giáo, cô giáo chúng tôi hỏi thăm hầu hết đã đi xa mãi mãi! Một cảm giác hụt hẫng, một sự mất mát quá lớn làm tôi thấy cay cay nơi khóe mắt: những thầy cô giáo đã dạy học, dìu dắt chúng tôi ngày nào, những người đã khai tâm, khai trí cho chúng tôi từ khi chập chững đến với Baku, đến với mái trường thân yêu này không còn nữa! Giá như chuyến đi này diễn ra sớm hơn, khoảng 10-15 năm trước thì hay biết bao!

Đầu tiên, chúng tôi vào thăm Phòng Truyền thống của Học viện (Trường Đại học trước đây).

Đập vào mắt chúng tôi là bức ảnh đen trắng khổ lớn ghi lại hình ảnh Hồ Chủ tịch đang trò chuyện với mọi người bên một giếng khai thác dầu mỏ trong chuyến thăm của Người tới Baku năm 1959. Thế mới biết, tầm nhìn vượt thời đại của Người. Bên cạnh việc cử học sinh, sinh viên sang học tập ở Liên bang Xô viết và các nước khác ở Đông Âu, thì riêng với ngành Dầu khí Việt Nam, không ai khác, chính Người đã đặt nền móng bởi chuyến thăm lịch sử đến quê hương của những mỏ dầu: Baku, Azerbaijan.

Kỷ niệm xưa: Những hình ảnh, tư liệu ghi lại lịch sử hình thành và phát triển của Trường trong suốt 95 năm, tính từ năm 1920. Những tấm ảnh các giáo sư, giảng viên của Trường qua các thời kỳ (trong đó có các thầy, cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn chúng tôi). Đối với Việt Nam, Trường có mối quan hệ đặc biệt, đã đào tạo cho nước ta hàng trăm kỹ sư, nhiều tiến sĩ trong lĩnh vực địa chất dầu khí. Trong số này có những người trở thành lãnh đạo chủ chốt của ngành dầu khí, ngành địa chất. Có ai đó đã từng nói rằng nhờ có Trường Dầu - Hóa Baku mà Việt Nam có được đội ngũ cán bộ dầu khí lớn mạnh như ngày nay, quả là không ngoa!

Chúng tôi nghe giới thiệu, ghi cảm tưởng vào Sổ vàng truyền thống của Học viện rồi đến Hội trường, nơi tập thể giáo sư, giảng viên đang chờ đón. Đặc biệt là phía bạn cho mời 29 sinh viên của ngành Dầu khí Việt Nam cử sang đang học tại đây. Nhìn các em, chúng tôi thấy lại hình ảnh của mình năm nào: trẻ trung, hăng say, yêu đời và chắc chắn rất yêu nghề.

Ghi cảm tưởng vào Sổ vàng truyền thống của Học viện

Những giọng nói thân thương, ân tình: Vẫn giọng trầm ấm ngân vang quen thuộc của những người thầy trên giảng đường năm nào qua các bài giảng trên lớp, trong phòng thí nghiệm, ngoài hiện trường nơi chúng tôi thực tập. Ông Giám đốc thay mặt Học viện phát biểu đã đánh giá những cựu sinh viênViệt Nam năm xưa luôn ở trong top dẫn đầu các khóa học, là niềm tự hào của các thầy cô giáo. Chúng tôi vô cùng xúc động, như thấy mình trẻ lại, thật nhỏ bé như năm nào khi còn rụt rè đứng trên lớp dự bị học nói tiếng Nga để rồi sau 1 năm vào học đại học cùng sinh viên Liên Xô khi đó! Giọng nói ấm áp tình nghĩa, chan hòa và đậm sâu tình hữu nghị.

Nhận quà của Giám đốc Học viện Dầu khí

Chụp ảnh với giáo sư của Học viện Dầu khí

Diễn đàn Hữu nghị Việt Nam-Azerbaijan

Đã có 1 vài chuyến thăm đến Azerbaijan của đại diện các ban, ngành từ Việt Nam, song đây là Diễn đàn Hữu nghị đầu tiên giữa hai nước được tổ chức theo sáng kiến của Tổng thống Ilham Aliyev. Bộ trưởng Bộ Giáo dục Azerbaijan được giao đích thân phụ trách việc này.

Các báo cáo tham luận và ý kiến trao đổi tại Diễn đàn đã đánh giá chi tiết những thuận lợi, thời cơ cần tranh thủ phát huy cũng như một số khó khăn, thách thức cần vượt qua để đưa mối quan hệ hợp tác hữu nghị giữa hai nước lên tầm cao mới. Việc mở Đại sứ quán Azerbaijan tại Hà Nội chỉ mới được hơn 1 năm nay nhưng có nhiều hoạt động đạt kết quả là minh chứng cho tương lai mối quan hệ hữu nghị đặc biệt này. Điển hình rõ nhất là việc tổ chức Diễn đàn lần này và chuyến thăm chính thức của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tới Baku ngày 13-15/5/2015.

Có thể nói Diễn đàn là bước khởi đầu quan trọng góp phần thúc đẩy quan hệ hữu nghị hai nước.

Một tin vui nữa là ngày 05/5/2015 cấp trên đã chính thức duyệt nguyên tắc để thành lập Hội Hữu nghị Việt Nam - Azerbaijan. Chắc chắn các hoạt động sẽ phong phú hơn, mạnh mẽ hơn và hiệu quả hơn trong tương lai không xa.

Thăm những danh tích ở Baku

Trong thời gian ở Baku, đoàn chúng tôi đến viếng nghĩa trang liệt sĩ, nơi có ngọn lửa không bao giờ tắt và khu mộ cố Tổng thống Heydar Aliyev; thăm khu Bảo tàng cổ vật, nơi ghi dấu tích của người Azerbaijan thời tiền sử; thăm Thành cổ; thăm Tháp Cô gái với truyền thuyết về sự thủy chung son sắt trong tình yêu; thăm Trung tâm tưởng niệm cố Tổng thống Heydar Aliyev và đặc biệt là thăm Đại lộ Bulvar dọc bờ biển Caspian. Quả là tuyệt vời, đại lộ Bulvar năm xưa sặc mùi hôi thối của dầu mỏ, gây ô nhiễm cả một vùng thì nay đã được mở rộng ra phía biển thêm 30-40m và lát đá hoa cương sạch sẽ cho người dân đi bộ, nhiều đôi trai gái ngồi tự tình ngay sát mép nước, những đàn chim én và hải âu đang chao liệng trên đầu! Cũng từ đây và từ các điểm cao chúng tôi nhìn ngắm Baku và thấy công trình nối tiếp công trình đang tiếp tục được xây mới, chỉnh trang cho ngày thêm đẹp hơn, phối màu hài hòa và nên thơ hơn nhưng rất vững chắc với kiến trúc Gothic Âu Châu.

Bữa tiệc chia tay đầy lưu luyến

Tại một nhà hàng ngay gần Tháp Cô gái với truyền thuyết mang đầy tính sử thi huyền thoại và ý nghĩa nhân văn sâu sắc, Bộ trưởng Bộ Giáo dục đặt tiệc khoản đãi đoàn trước khi chia tay.

Rất vui, rất ấm cúng và chứa chan tình cảm thương mến! Những lời ca vút lên ca ngợi tuổi thanh niên sôi nổi, ca ngợi cuộc sống mến yêu, bài ca sinh viên…bằng tiếng Việt, tiếng Azerbaijan, tiếng Nga. Ngôn ngữ vốn dĩ quan trọng để kết nối, để hiểu nhau nay có thêm những nốt nhạc trầm bổng nâng cánh càng làm cho say đắm lòng người. Một bữa tiệc chia tay không thể nào quên!

Thay lời kết: Mãi mãi nhớ ơn thầy cô giáo, những người đã khai tâm, khai trí cho chúng ta.

Ơn cha mẹ sinh thành, cho ta được diễm phúc làm người, được sống và cống hiến cho đời. Ơn thầy cô giáo có công dưỡng dục, đã khai tâm, khai trí cho ta. Với tôi, từ một học sinh từ miền quê nghèo khó, có cơ hội được học tập ở Baku thời sinh viên, đã trưởng thành cả thể xác và tâm hồn, tiếp thu tri thức khoa học qua những người thầy tận tụy, bao dung quả là phúc ngang Đông Hải, ơn tựa Thái Sơn. Tôi nghiệm ra rằng chân lý thật giản dị, đó là tin ở luật nhân quả:

• Nhờ gắng công học tập để rồi chúng tôi được Nhà nước cử đi học ở nước ngoài;
• Nhờ gặp được những người thầy dạy cho kiến thức khoa học và kỹ năng sống mà được khai tâm, khai trí và trở về phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc và được như ngày hôm nay;
• Nhờ những việc làm hướng thiện (với riêng tôi, cả đời làm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường) để rồi có duyên lành, được trở lại nơi mình đã học tập, tu dưỡng nhiều năm trước đây;
• Hãy luôn vui vẻ, hòa đồng, sống vị tha, bao dung, độ lượng;
• Hãy cùng nhau làm bất kỳ việc gì dù nhỏ bé, miễn sao có ích cho đời, cho thế hệ hôm nay và cho muôn đời con cháu mai sau.
• Hãy luôn tin ở luật nhân quả.

Trương Mạnh Tiến, PGS.TS.
Giảng viên cơ hữu Trường Đại học quốc tế Sài Gòn,
thành viên đoàn tham dự Diễn đàn Hữu nghị
Việt Nam - Azerbaijan ngày 04-09/5/2015 tại Baku, Azerbaijan