Vào tháng 9 này, Trái Đất sẽ có thêm Mặt Trăng thứ hai - tiểu hành tinh 2024 PT5.
Trong hình minh hoạ này, ta có thể thấy Trái Đất, Mặt Trăng, và tiểu vệ tinh 2024 PT5 - Ảnh do Robert Lea tạo ra bằng Canva
Khác với Mặt Trăng nguyên bản, người bạn đồng hành của Trái Đất suốt 4 tỷ năm qua, “Mặt Trăng nhỏ mới” sẽ chỉ sát cánh cùng hành tinh xanh trong 2 tháng ngắn ngủi trước khi trở lại “ngôi nhà thực sự” của nó - vành đai tiểu hành tinh trong Thái Dương Hệ.
Nhóm khoa học chuyên nghiên cứu về “sự kiện tiểu vệ tinh” đã xác định Trái Đất sẽ thu giữ tiểu hành tinh này. Trong lúc quan sát những thiên thể có khả năng vận hành theo một cách lý thú nào đó, họ phát hiện 2024 PT5 bộc lộ nhiều hành vi đặc biệt.
Sơ đồ cho thấy vị trí của tiểu vệ tinh (đai màu trắng) so với Trái Đất (đai màu xanh dương) và các hành tinh khác gần đó - Ảnh: NASA
Carlos de la Fuente Marcos, Giáo sư tại Universidad Complutense de Madrid và là tác giả chính bài báo về 2024 PT5, giải thích: “Thiên thể tạt ngang Trái Đất vốn dĩ thuộc Vành đai Arjuna, một vành đai gồm các loại đá vũ trụ nhỏ có quỹ đạo rất giống Trái Đất, di chuyển cách Mặt Trời 150 triệu km. Vành đai Arjuna là một trong số các thiên thể di chuyển gần Trái Đất, bên cạnh đó còn có các tiểu hành tinh và sao chổi nữa.”
Marcos cũng cho biết một số thiên thể thuộc Vành đai Arjuna có thể tiến gần, cách Trái Đất chỉ 4,5 triệu km và di chuyển với tốc độ chậm khoảng 3.540 km/h. Điều này khiến chúng đủ điều kiện trở thành các tiểu vệ tinh.
Ông giải thích thêm: “Trong trường hợp đó, lực hút của vật thể đối với Trái Đất sẽ là số âm, nhờ vậy mà nó trở thành vệ tinh tạm thời. Tiến trình này sẽ xảy ra vào tuần cuối của tháng 9 và kéo dài trong 2 tháng. Thiên thể này không đi đủ một vòng quanh Trái Đất. Nếu cho rằng vệ tinh thực sự giống như khách hàng đi thẳng vào cửa hàng mua đồ thì loại vệ tinh tạm thời như 2024 PT5 giống như người lướt qua cửa hiệu ngắm nhìn các món trưng bày chứ không có ý định bước chân vào để mua.”
Các sự kiện tiểu vệ tinh được chia thành 2 nhóm. Nhóm đầu tiên là các tiểu hành tinh đi đủ một vòng quanh Trái Đất hoặc nhiều hơn, trở thành vệ tinh tạm thời trong 1 năm hoặc hơn. Nhóm thứ hai là các tiểu hành tinh không hoàn thành quỹ đạo quanh Trái Đất nên chỉ là vệ tinh tạm thời trong vài ngày, vài tuần, hay vài tháng.
Theo Marcos: “Cho đến hiện tại, chỉ mới có 2 trường hợp thuộc nhóm đầu: 2006 KH120 và 2020 CD3. Nhóm thứ hai có 3 trường hợp được ghi nhận: 1991 VG, 2022 NX1, và 2024 PT5. Vẫn còn rất nhiều thiên thể đã từng trở thành tiểu vệ tinh nhưng không có bài báo khoa học nào viết về chúng.”
Sự kiện tiểu vệ tinh như trường hợp 2024 PT5 tới đây, xảy ra khi thiên thể nhỏ hơn (ở đây là một tiểu hành tinh) nhận lực hút âm trong vài tuần hay vài tháng, xảy ra khá thường xuyên, khoảng vài lần mỗi thập kỷ. Những trường hợp lực hút duy trì lâu hơn hiếm xảy ra hơn, phải 10-20 năm mới xảy đến một lần.
Vì sao những thiên thể này bay lại gần và chịu ảnh hưởng của lực hút từ Trái Đất? Câu trả lời là nhiễu động trọng trường do Mặt Trời gây ra. Sau khi hoàn thành “sứ mệnh” vệ tinh tạm thời, 2024 PT5 sẽ quay lại quỹ đạo quanh Mặt Trời, hợp với Vành đai Arjuna. Tiếc là trong khoảng thời gian ngắn ngủi đồng hành bên Trái Đất, 2024 PT5 không thể quan sát được bằng mắt thường.
Marcos giải thích: “Thiên thể quá nhỏ mà lại mờ nên không thể nhìn thấy được qua kính viễn vọng thông thường. Tuy nhiên, ống kính của các nhà thiên văn chuyên dụng có thể thấy được nó. Cụ thể, những kính viễn vọng có đường kính từ 76 cm trở lên được trang bị thêm CCD và CMOS mới giúp ta quan sát được tiểu hành tinh này. Ống kính chỉ có đường kính 36 cm và mắt thường thì không sao thấy được nó đâu.”
Ông cho biết sẽ hợp tác cùng cộng sự đo phổ và trắc quang 2024 PT5 để hiểu hơn về nó. Bài báo của nhóm về thiên thể này đã được đăng trên tờ The Research Notes của Hội Thiên văn Hoa Kỳ (AAS).
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)