Trang chủ»Khoa học - Công nghệ»Khoa học & Công nghệ thế giới

Khoa học & Công nghệ thế giới

Vì sao Bão Milton lại gây ra nhiều lốc xoáy mạnh và vì sao hiện tượng này ngày càng phổ biến?

Các cơn bão hướng đến Mỹ ngày càng sản sinh nhiều lốc xoáy mạnh hơn và Milton nằm trong xu hướng lạ thường này.



Một căn nhà tại Lakewood Park, Florida, chỉ còn là đống đổ nát sau khi lốc xoáy quét qua đây ngày 09/10 - Ảnh: Giorgio Viera/Getty Images

Ngay cả trước khi đổ bộ ngày 10/10, Bão Milton đã gây ra nhiều thiệt hại qua các cơn dông với khả năng sản sinh lốc càn quét Florida. Cơ quan Thời tiết Quốc gia (NWS) phải phát đi 126 cảnh báo lốc xoáy. Trung tâm Dự báo Bão trực thuộc cơ quan này ghi nhận 45 báo cáo sơ bộ về lốc.

Trong lúc Bang Florida bắt đầu công tác dọn dẹp và tái thiết sau bão, có thể nhận thấy rõ một điều: chuỗi các cơn lốc là nguyên nhân hàng đầu gây ra số thương vong lớn và tàn phá nặng nề khu vực tuy quá quen những cơn bão biển, lại chưa từng trải nghiệm bất cứ đợt lốc xoáy cường độ cao nào.

Các cơn lốc do Milton tiếp sức có thể ghi danh sử sách là chuỗi lốc liên quan bão biển tồi tệ nhất, trong số đó có cơn mạnh nhất từng được ghi nhận tại phía Nam Florida. Theo báo cáo sơ bộ của NWS, cơn lốc quét qua Palm Beach Gardens có tốc độ gió xoáy lên đến 225 km/h, xé toạc các tường nhà bê tông và bật tung mảng lớn mái của những căn nhà mới xây.

Donal Harrigan, nhà khí tượng NWS tại Miami, cho hay: “Đây là cơn lốc EF-3 đầu tiên được ghi nhận ở phía Nam Florida, tức khu vực từ Hồ Okeechobee trở xuống.” Lốc EF-3 có tốc độ gió ước tính 215-260 km/h (chữ EF là viết tắt của Enhanced Fujita Scale, hay thang đo Fujita mở rộng, được NWS sử dụng để đánh giá mức độ tàn phá của lốc xoáy kể từ năm 2007).

Harrigan dự đoán sau khi công tác đánh giá thiệt hại hoàn tất, sẽ còn nhiều cơn lốc được gán cho mức EF-3: “Số lốc xoáy EF-3 từng xuất hiện tại Florida thật sự có thể đếm trên đầu ngón tay. Nhưng vừa qua, ta lại có nhiều cơn như vậy xảy ra trong cùng một ngày.”

Trong năm 2024 này, nước Mỹ ghi nhận số lượng lốc liên quan bão biển cao bất thường. Mặc dù hiện tượng lốc xoáy xuất hiện khi bão sắp đổ bộ không phải hiếm, hầu hết đều là các cơn lốc nhỏ: trước nay chưa tới 1% lốc liên quan bão nhiệt đới có cường độ EF-3 hay cao hơn.

Ngược lại, chỉ tính từ đầu năm 2024 tới giờ, 4 trong số 5 cơn bão tiến vào đất liền ở Mỹ có khả năng sản sinh lốc EF-3. Trong suốt giai đoạn 1995-2023, cả nước Mỹ chỉ ghi nhận 5 cơn lốc liên quan bão biển đạt đến cấp độ này.

Các nghiên cứu ban đầu cho thấy có khả năng nền nhiệt ấm hơn khiến bão nhiệt đới sản sinh nhiều lốc xoáy hơn. Trong bài nghiên cứu công bố tháng 6 vừa qua, nhóm nghiên cứu thử đưa bão Ivan, Katrina, Rita, và Harvey vào mô hình khí hậu ấm hơn. Kết quả quan sát cho thấy đến 2050, khả năng bão biển sản sinh lốc xoáy sẽ tăng từ 56% dến 299%, với điều kiện mức độ ô nhiễm khí thải từ nhiên liệu hoá thạch vẫn tăng đều đặn.

Hiện vẫn chưa rõ biến dổi khí hậu có ảnh hưởng gì đến các cơn lốc liên quan bão biển trong năm nay hay không; nhưng Bill Gallus, tác giả bài báo nói trên đồng thời là giáo sư khí tượng tại Đại học Bang Iowa, cho rằng: “Điều kiện thời tiết tại phía Nam Florida lúc Milton còn hoạt động bất ổn một cách thất thường.”

Được biết điều kiện thời tiết trở nên bất ổn khi chênh lệch mật độ không khí và nhiệt độ khiến khối khí bốc lên cao và nhanh chóng bị đẩy xuống dưới; đây là môi trường hoàn hảo cho những cơn dông hình thành.

Gallus nhớ lại: “Tôi khá bất ngờ khi nhìn thấy chỉ số bất ổn trong Bão Milton cao tương tự những lần săn lốc ở Kansas. Tất nhiên trong lịch sử có vài cơn bão sản sinh nhiều lốc xoáy hơn, nhưng lượng lốc lớn tập trung tại Florida như thế này thì vô tiền khoáng hậu.” Theo ông, khi Trái Đất ấm dần lên, tình trạng bất ổn “hẳn sẽ trở nên phổ biến”.

Một trong những nguyên nhân giúp Milton tạo lốc số lượng lớn là các cơn dông nổi lên khá xa tâm bão. Theo Gallus: “Những đợt mưa và dông sét đi kèm với các cơn lốc được Milton đẩy ra rất xa tâm.” Phần rìa bão vì vậy rơi vào khoảng không biệt lập, gần như không chịu ảnh hưởng của bất kỳ hệ thống thời tiết nào, và trở thành các ổ dông sinh lốc. Giới chuyên gia cảnh tỉnh điều này cho thấy bão là mối hiểm hoạ khôn lường ngay cả trước khi đổ bộ.

Nguyên liệu tạo lốc khác cũng quan trọng không kém là nhiệt. Bão Milton đổ bộ đất liền vào khoảng trưa và bởi các ổ dông cách tâm bão khá xa, chúng tiếp xúc với môi trường đặc biệt ấm nóng. Điều đó cộng với gió đứt (gió đổi chiều và tốc độ đột ngột ở tầng cao) làm thành “vườn ươm” hoàn hảo sản sinh ra những cơn lốc mạnh hơn các trường hợp lốc liên quan bão biển thường thấy. Gallus bổ sung: “Không khí có nhiều thời gian tích tụ nhiệt hơn. Trong phần lớn các cơn bão biển, lượng nhiệt hấp thụ từ mặt trời là rất ít và lốc xoáy thường hình thành trong điều kiện mưa nặng hạt.”

Với các cơn bão xoay nghịch chiều kim đồng hồ như Milton, lốc xoáy thường xảy ra tại phía trước và bên phải cơn bão xét theo hướng bão di chuyển. Vùng bên phải này thường là khoảng gió giật mạnh nhất, và Milton cũng không phải ngoại lệ.

Song, Gallus nhận định lốc xoáy liên quan đến Milton cũng xuất hiện khá tập trung. Theo ông: “Vì Milton chỉ quét qua Florida theo chiều ngang rất ngắn, khu vực hình thành lốc xoáy cũng khá nhỏ. Tôi cho rằng chuỗi lốc này là chuỗi có liên quan bão xảy ra với độ phân bố nhỏ nhất từ trước tới nay.”

Cần phải thực hiện nhiều nghiên cứu hơn mới có thể kết luận chính xác biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến hiện tượng bão biển sản sinh lốc xoáy như thế nào. Song, ảnh hưởng của sự ấm lên toàn cầu tới lượng mưa trong các cơn bão không còn là câu hỏi bí ẩn đáng bàn cãi.

Dự án Thiệt lập Liên hệ Thời tiết Toàn cầu (WWA) - vốn tập hợp các nhà khoa học tiến hành phân tích các hiện tượng thời tiết cực đoan để xác định biến đổi khí hậu tác động thế nào đến những sự kiện cụ thể - hôm 11/10 vừa qua có công bố báo cáo cho thấy lượng mưa 24 tiếng đo được trong các thiên tai như Milton cao hơn bình thường 20-30% vì biến đổi khí hậu. Cũng theo báo cáo, nhờ biến đổi khí hậu mà tốc độ gió của Milton mạnh hơn 10%.

WWA cũng phát hiện biến đổi khí hậu làm Bão Helene trước đó có gió mạnh và mưa nhiều hơn. Theo báo cáo sơ bộ, biến đổi khí hậu nhiều khả năng tăng lượng mưa đo trong 3 ngày thêm 50% tại những nơi bị Helene tàn phá nặng nề nhất.

Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)

SIU Review - số 142

Thông tin tuyển dụng

Thông tin cần biết

icon Giá vàng
icon Tỷ giá ngoại tệ
icon Chứng khoán