Maggie Smith, nữ diễn viên người Anh gạo cội cùng thời với những Vanessa Redgrave và Judi Dench, đã qua đời vào ngày 27/9 vừa qua. Cố diễn viên từng giành hai tượng Oscar và nhiều lần được đề cử các giải thưởng danh giá, nổi tiếng qua “The Prime of Miss Jean Brodie” hay về sau với vai Bá tước Grantham trong “Downtown Abbey” hay Cô Minerva McGonagall trong bộ “Harry Potter”, hưởng thọ 89 tuổi.

Dame Maggie Smith - Ảnh: Kirsty Wigglesworth/apnews
Tin Maggie Smith qua đời được hai con trai bà, Chris Larkin và Toby Stephens thông báo. Cáo phó có đoạn: “Mẹ chúng tôi từ trần sớm ngày 27/9 tại bệnh viện. Là một người kín kẽ, bà ra đi thanh thản bên vòng tay của gia đình và bạn bè, khiến 2 con trai và 5 người cháu vô cùng tiếc thương đã mất đi người mẹ, người bà kính yêu. Nhân đây chúng tôi xin cảm ơn đội ngũ y tế Bệnh viện Chelsea & Westminster đã không quản ngại chăm sóc tận tình, chu đáo cho mẹ chúng tôi vào những ngày cuối đời. Xin cảm ơn tất cả lời chia buồn và động viên, kính mong quý vị dành cho gia đình chúng tôi một chút sự riêng tư đương lúc tang gia bối rối.”
Smith nhận được hàng loạt lời chia buồn từ đồng nghiệp, trong đó có Michael Caine: “Được đóng cùng hai phim với huyền thoại Maggie Smith quả là một vinh dự lớn. Bà vừa là diễn viên gạo cội mà lại vừa là người bạn thân tình mà chắc chắn tôi sẽ nhớ mãi.”
Whoopi Goldberg, diễn viên cùng tham gia với Smith trong loạt phim “Sister Act”, bày tỏ: “Maggie Smith là người phụ nữ tuyệt vời và là diễn viên sáng giá. Thật không thể tin tôi được có cơ may làm việc cùng tài năng có một không hai như thế này. Xin trân trọng thành kính phân ưu.”
Rob Lowe, bạn diễn của Smith trong “Suddenly, Last Summer”, nói đó là quãng thời gian khó quên: “Chỉ đóng chung hai cảnh thôi mà cảnh nào bà ta cũng chiếm trọn màn ảnh, làm lu mờ hết tất cả mọi người. Nhưng được đóng với bà rất vui. Thật tiếc là chúng ta không còn có cơ hội được như thế nữa. Cầu Chúa phù hộ bà, bà Smith!”
Smith được đánh giá là “diễn viên cực kỳ xuất sắc” theo lời Julian Fellowes, người sáng tạo bộ phim dài tập “Downtown Abbey” đình đám: “Viết vai cho Smith quả là công việc trời phú: một nhân vật tế nhị, tinh thông, nhiều lớp tính cách, vui nhộn, nhưng cũng không ít phần bi lụy. Có cơ hội làm việc cùng bà là điểm sáng trong sự nghiệp của tôi. Tôi sẽ mãi chẳng thể nào quên được bà.”
Trước đây cùng Smith đóng vai hai mẹ con trong “Downtown Abbey”, Hugh Benneville chia sẻ: “Ai từng đóng chung với Maggie đều thấy được bà có đôi mắt tinh tường, trí óc nhanh nhạy, và tài năng đáng nể phục. Bà quả thật là huyền thoại sống mãi qua những vai diễn để đời trên màn ảnh nhỏ. Xin thành thật chia buồn cùng hai cậu con trai và gia đình bà.”
David Yates, đạo diễn 4 phần cuối của loạt phim “Harry Potter”, có đôi lời nhận xét: “Maggie thật sự toả ra thần thái đáng nể phục, kính sợ trên phim trường, một tài năng lớn luôn chuẩn bị chu đáo cho mọi phân cảnh. Song, bà cũng rất vui tính, hiền hoà với người xung quanh. Tôi nhớ có lần bà kéo vợ tôi Yvonne sang một bên “tra hỏi” rằng tại sao để tôi thức đêm với các cảnh quay muộn nhiều ngày liền mà không chăm sóc chu đáo. Có thể nói Maggie rất có phong thái hoàng gia và hào quang diễn xuất của bà lúc nào cũng hiện diện, kể cả những lúc bà chống chọi với bệnh tật. Tài năng và phẩm hạnh của bà thắp sáng mọi phim trường bà góp mặt. Thật may mắn khi tôi có dịp làm việc cùng nhiều tên tuổi lớn trong ngành, nhưng Maggie chính là cái tên lớn nhất trong số đó.”
Nam diễn viên chính trong loạt phim “Harry Potter”, Daniel Radcliffe, cũng có đôi lời về nữ diễn viên quá cố: “Tôi luôn cảm thấy may mắn vô cùng khi được diễn chung với Maggie, dành thời gian bên bà trên phim trường. Dẫu biết từ “huyền thoại” có phần bị lạm dụng, nhưng nếu ai cũng có thể trở thành huyền thoại thì người xứng đáng với danh hiệu đó nhất chính là bà. Xin chân thành cảm ơn bà, Maggie.”
Một số gương mặt nổi tiếng trong chính giới cũng chia buồn cùng gia đình bà. Thủ tướng Anh Keir Starmer vinh danh Smith là “bảo vật quốc gia, với những tác phẩm để đời sẽ được hàng thế hệ sau này trân quý”.
Vua Charles và Vương hậu Camilla cùng ra thông cáo: “Màn nhung khép lại, chúng ta cùng nắm tay mọi người khắp thế giới tưởng niệm, bày tỏ lòng thành kính và yêu mến hết mực cho bảo vật Anh quốc, cho những màn diễn xuất tuyệt vời của bà, cho sự ấm áp, thông thái sáng tỏ trên màn ảnh lẫn ngoài đời.”
Margaret Natalie Smith (tên đầy đủ của Dame Maggie Smith) sinh ngày 28/12/1934 tại Ilford, London. Năm 1939, bố của bà công tác chiến sự tại Oxford, nơi bà theo học nghiệp diễn xuất. Bà từng hồi tưởng: “Tôi đến trường học, mong muốn sự nghiệp diễn xuất, bắt đầu diễn xuất, và hiện vẫn tiếp tục diễn xuất.”
Đầu những năm 20 tuổi, bà bắt đầu góp mặt vào nhiều vở kịch sân khấu như vở nhạc-hài kịch “Share My Lettuce” của Bamber Gascoigne vào năm 1957. Bên cạnh đó, bà cũng dần xuất hiện trên màn ảnh, với vai diễn nổi bật đầu tiên là “Nowhere to Go” năm 1958. Nhờ đó mà bà được đề cử hạng mục nữ phụ xuất sắc của BAFTA.
Sau khi xuất hiện trong 2 vở kịch “The Private Ear” và “The Public Eye” của Peter Shaffer vào năm 1962, Smith được Laurence Olivier phát hiện tài năng và sau đó được mời diễn trong bản điện ảnh của vở kịch “Othello” vào năm 1965. Nhờ bộ phim này mà cả bà và Olivier được đề cử giải Oscar.
Đến năm 1969, Smith được chọn vào vai chính trong “The Prime of Miss Jean Brodie”, bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Muriel Spark về bà giáo ở Edinburgh mến mộ tên độc tài Mussolini. Vai diễn ấn tượng giúp bà giành được tượng vàng Oscar cho hạng mục nữ chính xuất sắc năm 1970.
Cùng năm, Smith góp mặt trong vở “Hedda Gabler” cho Nhà hát West End tại London. Smith từng thừa nhận hai đạo diễn sân khấu ảnh hưởng đến sự nghiệp mình nhiều nhất là Ingmar Bergman và William Gaskill.
Trong những năm 1970 và 1980, Smith liên tiếp giành được các giải thưởng danh giá. Bà có được tượng Oscar cho nữ phụ xuất sắc nhờ “California Suite” năm 1979. Bên cạnh đó là 2 giải Quả Cầu Vàng cho vai diễn trong “California Suite” và “A Room with a View”, cùng 3 giải BAFTA cho hạng mục nữ chính xuất sắc với “A Private Function” năm 1984, “A Room with a View” năm 1986, và “The Lonely Passion of Judith Hearne” năm 1988.

Maggie Smith cầm tượng Oscar sau khi được xướng tên nhận giải Nữ phụ Xuất sắc năm 1979 nhờ phần thể hiện tuyệt vời trong bộ phim “California Suite - Ảnh: Reed Saxon/apnews
Smith diễn cùng Michael Palin trong “A Private Function”, bộ phim hài về việc phân bổ lương thực thời hậu chiến do Alan Bennett chấp bút. Trong “A Room with a View”, bộ phim của Merchant Ivory giúp Smith giành được Quả Cầu Vàng và BAFTA cũng như được đề cử Oscar, bà vào vai Charlotte Barlett, nhân vật cô em họ hiếu kỳ, lắm chuyện. Còn với “The Lonely Passion of Judith Hearne”, bà vào vai nữ chính Judith Hearne, một người phụ nữ chưa chồng chán đời có nội tâm được bóc tách từng lớp xuyên suốt chiều dài bộ phim.
Bà từng diễn cùng Joan Plowright và Cher trong bộ phim bán tự sự “Tea with Mussolini” của Franco Zeffirelli. Ngoài ra, Smith còn vào vai bá tước goá bụa trong bộ phim án mạng “Gosford Park” của Robert Altman và sánh vai cùng Judi Dench trong “Ladies in Lavender”, một bộ phim do Charles Dance viết kịch bản và đạo diễn.
Trên sân khấu, Smith vào vai Virginia Woolf trong vở diễn của Edna O’Brien vào năm 1980. Nhưng vai diễn kịch ấn tượng nhất của bà phải kể đến Lettice Douffet trong vở “Lettice and Lovage”. Nhà phê bình Frank Rich từng viết: “Smith là một diễn viên theo trường phái kinh điển có thể biến tấu một câu tầm thường như “Không có mứt cam sao?” thành một câu như trích ra từ tuyển tập của Oscar Wilde hay Noël Coward vậy.” Không quá khó hiểu vì sao vai diễn này giúp bà thắng giải Tony năm 1990.

Các chủ nhân giải Tony năm 1990, từ trái qua: James Naughton, nam chính xuất sắc trong nhạc kịch “City of Angels”; Maggie Smith, nữ chính xuất sắc trong “Lettice and Lovage”; Tyne Daly, nữ chính xuất sắc trong nhạc kịch “Gypsy” và Robert Morse, nam chính xuất sắc trong “Iru” - Ảnh: Richard Drew / apnews
Từ năm 2001 đến 2011, Smith vào vai giáo sư Minerva McGonagall trong loạt phim “Harry Potter”. Bà xuất hiện hầu như trong tất cả các phần phim, chỉ trừ phần 1 của “Deathly Hallows”. Sang năm 2002, bà góp mặt trong bộ phim hài nổi tiếng “Divine Secrets of the Ya-Ya Sisterhood”. Ellen Burstyn, bạn diễn của bà, nhận xét: “Nói bà là diễn viên xuất sắc e là vẫn chưa đủ. Từ chính kịch sang hài kịch, thể loại nào bà cũng xuất thần, cũng hài hước. Nhờ bà mà suốt thời gian trên phim trường, ai nấy cũng nở nụ cười trên môi… Bà quả thật là người phụ nữ đáng kính, một nghệ sĩ thực thụ.”
Vai diễn truyền hình để đời của Maggie Smith chắc chắn là Bá tước Grantham trong “Downtown Abbey”. Xuất hiện lần đầu vào năm 2010, nhân vật này không chỉ đi theo suốt chiều dài bộ phim do Julian Fellowes biên kịch, mà còn góp mặt trong hai phim lẻ liên kết ra mắt công chúng vào năm 2019 và 2022.
Song, Smith không mấy vui vẻ với hào quang màn ảnh nhỏ. Lúc bộ phim kết thúc mùa cuối năm 2016, bà có bộc bạch: “Vậy là tôi đã được tự do. Mãi đến khi tham gia “Downtown Abbey”, tôi mới trở nên nổi tiếng, mới “được” người ta bắt lại chụp ảnh chung giữa đường.”
Smith khét tiếng với tính “nghiêm khắc” và thường xuyên lâm vào thế “trên cơ” bạn diễn. Richard Burton, vốn từng làm việc cùng Smith trong “The VIPs”, nhận định: “Bà ta không chỉ kiểm soát toàn bộ khoảnh khắc, mà còn “cướp hết” hào quang trong cảnh diễn về phần mình.” Song, một số người khác, như đạo diễn Peter Hall chẳng hạn, cho rằng: “Smith không nghiêm khắc đến thế nếu không làm việc với những kẻ ngốc. Bà ấy nghiêm khắc với chính bản thân mình trong mọi cảnh diễn và thấy không có lý do gì mà ngại áp tiêu chuẩn đó lên bạn diễn cả.”
Dù trước ống kính có toả ra khí chất và thần thái đáng kính phục thế nào, Smith vẫn là một người rất kín đáo. Simon Callow, từng diễn chung với bà trong “A Room with a View”, nhận xét: “Bà ấy không muốn trò chuyện về diễn xuất, cứ như lo ngại rằng khi nói về nó, nghiệp diễn xuất của bà cũng tan thành mây khói vậy.”
Năm 1967, Smith thành hôn với Robert Stephens. Cả hai có chung với nhau 2 người con trai cũng theo nghiệp diễn xuất là Christopher Larkin và Toby Stephens. Cuộc hôn nhân đi đến hồi kết năm 1975. Sau đó không lâu, bà thành hôn với chồng thứ hai Beverley Cross - người qua đời năm 1998. Từ đó đến nay, bà không kết hôn nữa.
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)