Ngày Người bản địa châu Mỹ là ngày lễ tổ chức vào thứ Hai tuần thứ hai tháng 10 hàng năm nhằm tôn vinh những người bản địa sinh sống tại Mỹ như người Anh-điêng, người Alaska, hay người Hawaii bản địa vốn bị xua đi khỏi chỗ ở và bị bóc lột nặng nề khi thực dân châu Âu đặt chân đến lục địa mới. Sự kiện nêu bật tính đa dạng của các tộc người bản địa và những đóng góp của họ đối với lịch sử, văn hoá Mỹ. Đây cũng là dịp thừa nhận người bản địa châu Mỹ đã bị đối xử tàn bạo như thế nào và đã mất quyền sở hữu vùng đất linh thiêng của họ ra sao.
Vào Ngày Người bản địa châu Mỹ năm 2015, nhiều người tràn xuống đường phố Seattle, Washington, Mỹ, biểu tình nhằm nâng cao nhận thức về các vấn đề liên quan đến người bản địa châu Mỹ - Ảnh: Elaine Thompson/apnews
Ngày Người bản địa châu Mỹ có phải ngày lễ được công nhận chính thức hay không?
Ngày thứ Hai tuần hai trong tháng 10 trước giờ vẫn là Ngày Columbus, sự kiện tưởng nhớ Columbus đã “phát hiện” châu Mỹ vào năm 1492. Thực tế, đó là cột mốc đánh dấu thời điểm châu Âu bắt đầu bành trướng chủ nghĩa thực dân. Đến nay, ngày càng nhiều người bản địa Mỹ và các nhà hoạt động ủng hộ mục tiêu của họ lên tiếng phản đối ngày tưởng niệm này vì nó khiến mọi người quên đi những tội ác mà Columbus đã thực hiện, cũng như lờ đi góc nhìn của người bản địa.
Năm 2021, Joe Biden trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên chính thức thừa nhận Ngày Người bản địa châu Mỹ. Hai năm sau, Tổng thống Biden nói ngày này nhằm “tôn vinh đức tính can đảm, kiên trường của người bản địa châu Mỹ” và ghi trong bản tuyên ngôn Ngày Người bản địa: “Người bản địa là những tấm gương can trường, mạnh mẽ, kiên định trước nghịch cảnh, với nhiều đóng góp phi thường. Họ vẫn luôn thực hành văn hoá của mình, khắc ghi di sản của mình, và truyền lại lịch sử của mình từ đời này sang đời khác.”
Hiện tại Ngày Columbus vẫn là ngày lễ chính thức được công nhận cấp liên bang. Song, khoảng 29 bang, trong đó có Thủ đô Washington D.C., chọn không tưởng niệm lễ này. Theo trang renamecolumbusday.org, khoảng 216 thành phố trên khắp nước Mỹ đã thay hoàn toàn Ngày Columbus thành Ngày Người bản địa châu Mỹ. Một số bang công nhận Ngày Người bản địa châu Mỹ qua văn bản tuyên bố hay xem đó là ngày lễ chính thức trong khu vực bang mình.
Vì sao một số bang tại Mỹ dần bãi bỏ Ngày Columbus?
Ý tưởng thay thế Ngày Columbus thành một ngày tôn vinh người bản địa được đề xuất lần đầu tại Hội nghị về Vấn đề Kỳ thị Người bản địa tại Hoa Kỳ do Liên Hợp Quốc tổ chức năm 1977. Vào năm 1990, South Dakota trở thành bang đầu tiên thay thế Ngày Columbus bằng Ngày Thổ dân Hoa Kỳ. Berkeley, California, là nơi đầu tiên tổ chức sự kiện có tên Ngày Người bản địa châu Mỹ vào năm 1992. Hiện nay, ở Puerto Rico thuộc Mỹ, ngày này được gọi là “Día de la Raza” (tức “Ngày Chủng tộc” hay “Ngày tộc người”) và tôn vinh riêng những ai có gốc Mỹ Latin hay người bản địa sinh sống tại phần đất ngày nay nằm phía Nam nước Mỹ.
Clarissa Sabatis, tộc trưởng Bộ tộc Maliseet tại Houlton cầm bảo vật từ lông vũ đại bàng trong buổi lễ ký kết quyết định công nhận Ngày Người bản địa châu Mỹ là ngày lễ chính thức tại Maine, Mỹ, vào năm 2019 - Ảnh: Robert F. Bukaty/apnews
Những nhà hoạt động đấu tranh vì tiếng nói của người bản địa châu Mỹ cho rằng câu chuyện Columbus dong buồm ra khơi “tìm thấy” châu Mỹ, vốn được dạy cho nhiều thế hệ học sinh trước giờ, vẽ nên một bức tranh không hoàn chỉnh. Trước Columbus, người bản địa đã sinh sống tại “Tân thế giới” cả nghìn năm. Khi Columbus đặt chân đến khu vực này, ông ta mang theo chủ nghĩa thực dân khiến bao người bản địa mất đất, mất mạng, phải sống trong cảnh lầm than. Theo Tạp chí Philadelphia, chính Columbus cũng trực tiếp thực hiện nhiều tội ác như bắt người bản địa làm nô lệ và chặt cụt tay chân của họ khi không cống nạp vàng hay khi cố gắng chạy thoát.
Bảo tàng Smithsonian Quốc gia về Người Anh-điêng Hoa Kỳ cho rằng bãi bỏ Ngày Columbus và thay bằng Ngày Người bản địa châu Mỹ sẽ giúp người dân biết đến góc nhìn của người bản địa, từ đó xây dựng được bức tranh lịch sử toàn cảnh hơn. Không chỉ vậy, bảo tàng còn nói việc dành ra một ngày tôn vinh con người và văn hoá bản địa cũng giúp ta nhận ra họ vẫn còn sinh sống trong thế giới hiện đại ngày nay, vẫn tiếp tục đấu tranh để được công nhận, để bảo vệ môi trường sống của chính mình.
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)