Khi Nigeria lún sâu vào đợt khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ trở lại đây, thuốc thang, lương thực, cùng nhiều nhu yếu phẩm khác tăng giá đến chóng mặt.
Giá nhu yếu phẩm tại Nigeria tăng vọt, ảnh hưởng lớn đến cuộc sống người dân - Ảnh: Kola Sulaimon/Getty Images
Tại Thủ đô Abuja và Thành phố Kano phía Bắc, cảnh sát dùng hơi cay dể giải tán đám đông biểu tình vì chi phí sinh hoạt tăng cao. Ít nhất 13 người đã thiệt mạng khi những cuộc biểu tình trở thành bạo loạn, theo thông tin tổ chức Ân xá Quốc tế công bố hôm 02/8.
Nỗi bất bình của người dân lên đỉnh điểm khi lạm phát phi mã khiến giá thuốc và thực phẩm tăng vọt. Toyin Ogundeko làm việc ở quán ăn và sinh sống tại Lagos. Cả cô cùng con trai đều bị suyễn. Song, vì vật giá quá cao, cô không thể mua nổi ống hít chữa bệnh. Giữa lúc khủng hoảng kinh tế ngày càng trầm trọng, cô không biết tương lai của mình sẽ ra sao.
Ogundeko bộc bạch: “Tình hình kinh tế ảm đạm thế này càng làm mọi chuyện nhọc nhằn hơn. Kiếm tiền mua đồ ăn đã khó, kiếm tiền mua thuốc càng khổ hơn. Như tôi có thể không cần ống hít, nhưng con tôi thì không thể như vậy được.”
Khủng hoảng bắt đầu từ đâu?
Giới phân tích dự đoán cuối năm 2024, Nigeria có thể chỉ xếp thứ 4 trong số các nền kinh tế Châu Phi. Không chỉ làm quốc gia Tây Phi rớt hạng, đợt khủng hoảng hiện tại cùng tỷ giá hối đoái đầy biến động khiến chi phí sinh hoạt nhảy vọt, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống 200 triệu dân.
Chi phí nhập khẩu cao đẩy giá thuốc lên ngất ngưởng mà nguồn thuốc lại khan hiếm. Dược sĩ Emmanuel Olaogun Oladeji nói bên sản xuất dược phẩm tại Nigeria chẳng thể lấp được khoảng trống nguồn cung: “Năng lực của các nhà sản xuất trong nước có giới hạn. Tuy Emzor Pharmaceuticals và một số nơi khác đã hoạt động hết công suất, số thuốc tạo ra cũng không thể nhiều hơn.”
Phía doanh nghiệp cũng phải lao đao. Alhaji Sani Nasidi, một doanh nhân giàu kinh nghiệm, cho rằng: “Chính vì đồng tiền Nigeria mất giá so với đô Mỹ mà cả nước mới lâm vào khủng hoảng. Hậu quả trực tiếp là các nhu yếu phẩm tăng giá hàng loạt. Để thoát khỏi tình cảnh hiện tại, chúng ta cần từ bỏ kiểu kinh tế chạy theo đồng đô-la như thế này.”
Đổi mới kinh tế gây nhiều bất cập
Bola Tinubu tuyên thệ nhậm chức tổng thống vào tháng 5/2023 - Ảnh: Toà Nghị viện Nigeria/apnews
Tổng thống Bola Tinubu đã triển khai một loạt đổi mới kinh tế được cho là cấp thiết và giúp Nigeria khởi sắc về sau. Tuy nhiên, quyết định ngưng trợ cấp ngành nhiên liệu được nhiều người phê bình là quá đột ngột, khiến giá xăng dầu tăng gấp đôi, kéo theo chi phí lương thực và vận tải cũng như giá các mặt hàng nhập khẩu.
Aminu Philip Yado, cựu chuyên viên ngân hàng hiện đang làm phân tích tài chính, cho rằng giá nhiên liệu cao ảnh hưởng sâu sắc đời sống toàn bộ người dân Nigeria: “Chi phí vận tải là một trong những nhân tố chủ chốt đẩy giá nông sản tại chợ tăng vọt. Nếu giá mua và vận chuyển nông sản tại nguồn đã cao ngất ngưởng, không có lý do nào giá bán tại chợ lại có thể thấp đi. Tiểu thương phải bán ở mức giá có lời và có thể duy trì được sạp hàng của mình.”
Nhiều công đoàn đã kêu gọi đình công vì lương thưởng quá thấp, không bắt kịp lạm phát. Nasidi nhận định: “Chính đợt lạm phát này đã khiến nhiều công ty lo ngại, rút khỏi Nigeria vì sợ lỗ. Chất lượng sản phẩm, dịch vụ mà họ cung cấp sẽ bị giảm sút, mà người dân cũng không đủ tiền chi trả cho những mặt hàng đó.”
Yado cho rằng kinh tế Nigeria thật sự cần cải tiến: “Vấn đề là những người đang cầm trịch nền kinh tế trong tay chẳng mảy may bận tâm đến vận mệnh của nó. Họ chỉ quan tâm đến bản thân chứ không đoái hoài gì đến lợi ích người dân Nigeria.”
Theo Yado, nhân tố chủ chốt làm khủng hoảng kinh tế ngày một trầm trọng là cơ sở hạ tầng chính yếu không được đầu tư đúng mực, vì vậy mà không thể phát triển kinh tế và tạo cơ hội việc làm cho giới trẻ. Ông chất vấn: “Khi những người bên trên nói về chuyện vay vốn, bao nhiêu phần trăm khoản vay được cho là đầu tư vào cơ sở hạ tầng Nigeria thật sự được rót vào công cuộc xây dựng cơ sở hạ tầng?”
Khủng hoảng năng lượng Nigeria và hậu quả
Nigeria hiện cũng đối mặt với khủng hoảng năng lượng. Tổng thống Tinubu rót tiền vào khu vực điện công trong nỗ lực phục hồi lưới điện quốc gia thay vì trợ cấp tiền điện cho những người dân không đủ khả năng chi trả. Vậy là sau trợ cấp nhiên liệu, trợ cấp điện cũng bị cắt giảm.
Yado nói: “Nếu người dân Nigeria có đủ điện, công nhân có thể tạo ra sản phẩm với chi phí thấp hơn mức hiện tại.” Thực tế, hầu hết các doanh nghiệp nhỏ lẻ buộc phải mua thêm máy phát điện mới có thể làm việc được. Yado cho rằng xu hướng này không thể nào giúp kinh tế phát triển bền vững được.
Trong lúc này, những người dân khốn khó như Ogundeko và con trai nhỏ của cô phải tiếp tục chật vật. Cô buồn bã: “Rồi những người bệnh như chúng tôi phải sống như thế nào? Vậy nên tôi chỉ có một khẩn cầu nhỏ đối với chính phủ: Làm gì thì làm, đầu tiên hãy ổn định nền kinh tế trước đã, vì mọi thứ dần rơi vào hỗn loạn mất rồi.”
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)