Fanta Charlotte Dabone, người mẹ 3 con tại Burkina Faso - một quốc gia thuộc vùng Tây Phi, đã phải chịu khổ 3 năm qua do chiến sự triền miên.
Khi ngôi làng của cô bị phần tử cực đoan tấn công, Dabone phải bỏ lại chồng cùng đồng ruộng mà chạy thoát thân, rong ruổi nay đây mai đó, chật vật với tiền thuê nhà và nhu yếu phẩm cho các con; đứa bé nhất giờ mới chỉ 2 tuổi.
Fanta Charlotte Dabone, người mẹ 3 con phải trốn chạy khỏi làng mình, giờ đây tham gia Recreatrales, lễ hội sân khấu quốc tế tổ chức tại Thủ đô Ouagadougou, Burkina Faso, hôm 28/10 vừa qua - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Nhưng vào tháng 10 vừa qua, cô có dịp trở thành nữ hoàng. Trong một tuần, cô và những người cùng chung cảnh ngộ ly tán có thể nhảy múa, hát hò suốt 2 tiếng đồng hồ trước những đôi mắt trầm trồ của khán thính giả tham gia Recreatrales - lễ hội sân khấu quốc tế tổ chức tại Thủ đô Ouagadougou. Cô bộc bạch: “Thật khó có thể diễn tả được cảm xúc vui mừng của tôi khi đó.”
Diễn viên với phục trang sặc sỡ tại Recreatrales - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Burkina Faso là quốc gia Tây Phi không giáp biển thuộc Sahel - dải đất khô hanh nằm phía Nam Sa mạc Sahara. Đất nước 23 triệu dân nổi tiếng nhờ các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo cùng nền nghệ thuật đặc sắc, với hàng loạt lễ hội phim và sân khấu mỗi năm.
Hai diễn viên thực hiện tiểu phẩm tại Recreatrales - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Song, Burkina Faso gần đây đã trở thành điểm nóng an ninh khi xung đột liên tục xảy ra giữa nhiều nhóm phần tử cực đoan và lực lượng quân sự chính phủ. Các cuộc hỗn chiến còn lan sang cả nước Mali láng giềng.
Chính quyền độc tài quân sự nổi lên sau cuộc đảo chính năm 2022 không thể đưa đất nước ổn định trở lại như đã hứa mà còn khiến tình hình tồi tệ thêm. Ước tính ít nhất 60% Burkina Faso nằm ngoài sự cai quản của chính quyền sở tại, hơn 2 triệu người dân mất nhà cửa, và gần 6,5 triệu người cần hỗ trợ nhân đạo chỉ để sống qua ngày.
Tướng Ibrahim Traore, lãnh đạo thực quyền hiện tại, thi hành nhiều biện pháp kiểm duyệt mạnh bạo, khiến những người chống đối hoặc “biến mất” hoặc bị bắt tòng quân. Ngay cả bạn bè thân thiết giờ đây cũng không dám bàn đến chính trị khi nói chuyện riêng. Mặc dù vậy, Quận Bougsemtenga tại Thủ đô Ouagadougou vẫn tổ chức lễ hội Recreatrales lần thứ 13.
Cái tên “Bougsemtenga” bắt nguồn từ “bougtenga”, một từ tiếng Mooré mang nghĩa “quận vui vẻ”. Và trong mùa lễ hội năm nay, nơi đây đã “sống đúng” với tên gọi của mình, trở thành một không gian kỳ ảo, vừa mang âm hưởng một ngày hội buôn làng truyền thống vừa điểm xuyết các chi tiết từ câu chuyện cổ tích “Alice lạc vào xứ sở thần tiên”. Hơn 150 nghệ sĩ từ khắp châu Phi và châu Âu tề tựu về quận biểu diễn trước khoảng 4.500 khán thính giả. Tất cả chung vui, tạm quên đi thực tế khắc nghiệt dù chỉ trong vài giờ ngắn ngủi.
Nhiều người đến tham dự lễ hội Recreatrales - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Các sân khấu được dựng tạm trước sân nhà người dân. Đường phố trang trí đèn màu cùng nhiều khối hình trừu tượng được người địa phương dùng chai nhựa kết lại hay ghép từ các mảnh vải sáp. Các ki-ốt bán bia và xiên thịt cũng được người sinh sống tại quận dựng tạm, thu hút từ thợ máy trong vùng đến các đại biểu phương Tây. Quầy vé mang hình một con ếch khổng lồ, miệng há rộng.
Một tiết mục tại Recreatrales - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Claude Ilboudo, thợ cắt kính 30 tuổi sinh sống tại Bougsemtenga, năm nào cũng tham gia tiết mục nhảy khai mạc ngay từ sự kiện Recreatrales đầu tiên. Trước kia, ông chỉ xem nhảy nhót là thú vui giết thời gian; nhưng rồi vào năm 2019, tay phải ông bị thương nặng, khiến ông không thể tiếp tục nghề cũ. Đó cũng chính là lúc Ilboudo nhận ra niềm đam mê cháy bỏng với sân khấu, chuyển qua làm việc cùng hiệp hội Recreatrales. Ông bày tỏ: “Sân khấu đã cứu rỗi đời tôi, khiến tôi thấy được tiềm năng của mình.”
Năm nay, Ilboudo tham gia nhóm chuẩn bị vở kịch khai mạc cùng di dân. Họ thực hiện mọi công đoạn từ lên ý tưởng, kịch bản, cho đến vũ đạo. Đây là lần đầu tiên anh làm việc chung với những người chịu cảnh mất mát nhà cửa vì bạo loạn.
Aristide Tarnagda, Giám đốc nghệ thuật của lễ hội, nói ông tin rằng dù tình hình an ninh trên toàn quốc có bất ổn đến đâu, lễ hội vẫn sẽ diễn ra.
Aristide Tarnagda, Giám đốc nghệ thuật của Recreatrales, trả lời phỏng vấn sáng ngày 28/10/2024 - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Theo Tarnagda, sân khấu là loại hình nghệ thuật khẳng định “sự sống mạnh hơn nhiều so với cái chết”; hành động trình diễn và chiêm ngưỡng các tiết mục sân khấu cũng là một loại hình đấu tranh chống nghịch cảnh, áp bức. Đó cũng là lý do chủ đề năm nay có tên “đối diện với mặt trời”. Tarnagda giải thích: “Bất kỳ ai cũng có thể yêu thương và tận hưởng sự tự do, nhưng thi thoảng họ lại quên bản thân có khả năng đó. Vì thế mới cần sân khấu gợi nhớ sự thật ấy.”
Tổ chức 2 năm/lần, sự kiện là kết tinh các tác phẩm được ban tổ chức cùng người dân Quận Bougsemtenga dày công thực hiện. Được biết ngay cả trước kỳ Recreatrales đầu tiên tổ chức năm 2002, quận này đã có 2 sân khấu và hiệp hội trình diễn.
Khắp quận là các lớp dạy kỹ nghệ từ viết lách, sân khấu, múa hát, đến dựng cảnh cho nhiều học viên trẻ trong vùng cũng như từ nhiều nơi khác ở châu Phi tìm đến. Phụ nữ tại đây cũng có thể theo học các buổi đào tạo hay lớp doanh nghiệp do hiệp hội tổ chức. Mục tiêu là thu hút càng nhiều người tham gia vào sự kiện càng tốt, theo Odile Sankara, Giám đốc lễ hội.
Sankara cho biết: “Đây là quận tập trung đông dân lao động. Chúng tôi muốn người dân có hứng thú và được trải nghiệm các loại hình nghệ thuật. Nghệ thuật là thứ vũ khí có sức mạnh mang lại ánh sáng, tình yêu, và tính người.” Nhận định này càng có trọng lượng khi quốc gia của cô nói riêng và vùng Sahel nói chung đang trải qua cuộc khủng hoảng an ninh và nhân đạo tàn khốc.
Đối với những người phải di cư vì xung đột, sân khấu không chỉ là liệu pháp chữa lành mà còn là chìa khoá hoá giải những sang chấn tâm lý, Sankara cho biết. Trình diễn là cách những người bị lề hoá, bị cô lập trong xã hội Burkina Faso thể hiện bản thân trước những người khác.
Một tiết mục khác tại Recreatrales - Ảnh: Kilaye Bationo/apnews
Trong một phân cảnh, Dabone, người mẹ 3 con, đứng giữa sân khấu, con địu sau lưng, kéo từ trong miệng ra dải giấy trắng dài thườn thượt, biểu trưng cho những suy nghĩ ám ảnh của cô cuối cùng cũng được trút ra ngoài. Song, câu hỏi đọng lại là cô còn phải trút những nỗi niềm như vậy trong bao lâu? Dabone chia sẻ: “Cuộc sống quả thật rất khó khăn. Nhưng khi đứng trên sân khấu, tôi cảm nhận được niềm vui. Để rồi khi quay về nhà riêng, những suy nghĩ trên lại xộc vào tâm trí.”
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)