Nhờ một “thí nghiệm tự nhiên” với 30.000 đối tượng tham gia, nhóm nghiên cứu tại Trung tâm Y tế Đại học Radboud, Hà Lan, phát hiện liệu thêm một năm giáo dục phổ thông có ảnh hưởng lâu dài gì đến não bộ hay không. Kết quả khiến họ ngạc nhiên: giáo dục bổ sung không tác động gì đến cấu trúc não bộ và cũng không giúp bảo vệ não khỏi lão hoá.

Ảnh: michaeljung/stock.adobe.com
Như chúng ta đều biết, giáo dục mang lại rất nhiều lợi ích. Tuy nhiên, liệu tăng cường giáo dục có làm thay đổi cấu trúc não bộ về lâu dài hay giúp bảo vệ não khỏi lão hoá hay không vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Đây là vấn đề nghiên cứu hóc búa bởi không chỉ giáo dục, nhiều nhân tố khác như môi trường sống, đặc điểm ADN, và tình trạng ô nhiễm… đều có khả năng làm cấu trúc não biến đổi. Tuy vậy, Rogier Kievit (từ phòng thí nghiệm Lifespan Cognitive Dynamics) và Nicholas Judd (từ Trung tâm Y tế Đại học Radboud và Viện Donders) phát hiện cơ hội hiếm thấy có thể giúp họ kiểm chứng tác động của giáo dục bổ sung.
Lão hoá não bộ
Năm 1972, nước Anh nâng số năm giáo dục phổ thông bắt buộc từ 15 lên 16, trong khi giữ nguyên các quy định khác. Điều luật này tạo ra “điều kiện tự nhiên” lý thú - một sự kiện nằm ngoài khả năng kiểm soát của nhóm nghiên cứu phân chia người dân Anh thành nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Dữ liệu từ 30.000 đối tượng trong độ tuổi đi học lúc đó, cùng với hình chụp MRI của từng người có được 46 năm sau đều là thông tin công khai. Đây là bộ dữ liệu ảnh chụp não bộ lớn nhất thế giới.
Nhóm nghiên cứu tiến hành phân tích hình MRI để so sánh điểm khác biệt trong cấu trúc não bộ giữa người học 15 năm và người học 16 năm. Bất ngờ là họ không tìm thấy gì cả. Judd cho biết: “Thật ngạc nhiên! Ta biết rằng giáo dục mang lại nhiều ích lợi và chúng tôi kỳ vọng giáo dục có thể là nhân tố giúp bảo vệ não khỏi lão hoá. Nhưng tất cả hình chụp MRI đều cho thấy dấu hiệu lão hoá. Kết quả phân tích nhóm đầu thể hiện tổng thế tích, diện tích bề mặt, độ dày vỏ não đều giảm, khả năng phân bố nước của não cũng kém hẳn. Ở những người có thêm một năm ngồi ghế nhà trường thì kết quả không khác là bao.”
Cấu trúc não
Rất có khả năng cấu trúc não ở hai nhóm đối tượng khác nhau rõ rệt sau khi họ kết thúc chương trình phổ thông, nhưng không có dữ liệu nào chứng minh giả thuyết đó. Kievit giải thích: “Có thể giáo dục bổ sung giúp não tăng kích cỡ tạm thời, nhưng rồi nó lại trở về như cũ; dù sao thì não cũng phải nằm gọn trong óc. Tương tự thể thao, nếu năm 16 tuổi bạn tập luyện cường độ cao, hệ cơ của bạn thay đổi trông thấy, nhưng 50 năm sau, tác động tập luyện sẽ không còn.” Cũng có khả năng những thay đổi là hết sức tinh vi, không thể hiện được qua hình chụp MRI.
Không chỉ nghiên cứu này mà nhiều nghiên cứu nhỏ lẻ trước đó cũng phát hiện giáo dục có liên hệ với các lợi ích cho não. Chẳng hạn những ai được giáo dục nhiều hơn có khả năng nhận thức và sức khoẻ tốt hơn, cũng như tỷ lệ có việc làm cao hơn. Song, hình chụp MRI lại không thể hiện rõ những lợi ích này. Kievit nhấn mạnh: “Nghiên cứu của chúng tôi là lời cảnh tỉnh không nên vội kết luận quan hệ nhân quả khi mới chỉ phát hiện được sự tương quan. Mặc dù có sự tương quan giữa giáo dục và não bộ, chúng tôi không tìm được bằng chứng cho thấy cấu trúc não có thay đổi.”
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)