Nghiên cứu ADN mới đây của nhóm khoa học tại London mang đến hy vọng chữa khỏi các bệnh đang dần lan rộng.
Thấp khớp là một trong những bệnh tự miễn đáng lo ngại trên toàn thế giới - Ảnh: BSIP/UIG/Getty Images
Hiện hệ miễn dịch của nhiều người trên thế giới không còn khả năng phân biệt các tế bào khoẻ mạnh và các vi sinh tấn công cơ thể. Lớp hàng rào tự nhiên này thậm chí còn quay sang tàn phá chính các mô và cơ quan, gây ra các bệnh tự miễn.
Nhiều nhóm khoa học đã bắt tay vào nghiên cứu cách chống lại xu hướng bệnh tự miễn ngày một tăng cao. Trong số đó có James Lee và Carola Vinuesa tại Viện Francis Crick ở London. Mỗi người tự lập nên một nhóm riêng tìm tòi nguyên nhân gốc rễ của bệnh tự miễn.
Lee cho hay: “Số ca mắc bệnh tự miễn bắt đầu theo đà tăng từ 40 năm trước tại các nước phương Tây. Nhiều khu vực trên thế giới hiện nay cũng phát hiện nhiều bệnh tự miễn mặc dù trước đây không hề có. Ví dụ các ca viêm ruột được phát hiện ngày một nhiều tại khu vực Trung Đông và Đông Á. Hai nơi này lúc trước rất hiếm gặp phải chứng bệnh này.”
Ta có thể kể ra các bệnh tự miễn từ tiểu đường tuýp 1 đến thấp khớp, viêm ruột, và đa xơ cứng. Ở mỗi bệnh nhân gặp phải các chứng này, hệ miễn dịch không làm đúng nhiệm vụ của nó mà quay sang tấn công các tế bào khoẻ mạnh.
Ước tính số ca mắc phải một chứng bệnh tự miễn nào đó trên toàn thế giới tăng từ 3% đến 9% mỗi năm. Đa số các nhà khoa học tin rằng các nhân tố môi trường đóng vai trò chính yếu. Lee cho biết: “Bộ gen của chúng ta không thay đổi nhiều lắm trong vài thập kỷ qua cho nên yếu tố khiến ta dễ bị nhiễm bệnh tự miễn hơn ắt hẳn đến từ môi trường bên ngoài.”
Vinuesa đồng tình với giả thuyết này. Bà cho rằng thủ phạm chính là chế độ ăn uống theo kiểu phương Tây, đặc trưng với thực phẩm ăn nhanh. Vinuesa nói: “Các món ăn nhanh thiếu đi những dưỡng chất cần thiết như chất xơ chẳng hạn và có bằng chứng cho thấy chính sự thay đổi trong khẩu phần ăn đã ảnh hưởng đến hệ sinh thái bên trong cơ thể - tức các quần thể vi sinh trong đường ruột với nhiều chức năng quan trọng. Đến lượt mình, hệ sinh thái bị thay đổi gây ra các bệnh tự miễn. Đến nay, hơn 100 chứng bệnh đã được phát hiện.”
Cả hai nhà khoa học đều nhấn mạnh tùy cơ địa mỗi người mà khả năng mắc các bệnh này là khác nhau. Một trong số đó có thể là bệnh lupus - chứng bệnh gây phát ban và phù nề, đồng thời phá hoại nhiều cơ quan nội tạng, trong đó có cả tim.
Tuy nhiên, Vinuesa nhận định: “Nếu bộ gen của bạn tốt thì dù cho có ăn bao nhiêu thức ăn nhanh đi nữa, bạn cũng khó có khả năng mắc phải các bệnh tự miễn. Rõ ràng chúng ta không thể tác động nhiều đến nền công nghiệp thức ăn nhanh ngày một bành trướng và lan khắp toàn cầu. Vì vậy mà chúng tôi cố gắng tìm tòi cơ chế di truyền làm một số người dễ mắc bệnh hơn số khác. Đó mới thực sự là “mặt trận” của chúng tôi.”
Mục tiêu này chỉ trở nên khả thi trong thời gian gần đây nhờ công nghệ định vị chính xác những sai khác nhỏ nhất trong ADN trong một quần thể người tương đối lớn. Từ đó, ta có thể tìm được những điểm chung trong bộ gen những cá nhân dễ mắc phải các chứng bệnh tự miễn.
Lee cho biết: “Chỉ mãi đến thời gian gần đây, chúng ta mới có công cụ giúp giải trình tự ADN với quy mô lớn, từ đó thay đổi hoàn toàn cục diện nghiên cứu. Lúc mới bắt tay vào khảo sát, chúng tôi chỉ tìm được khoảng 6-7 biến thể ADN có khả năng gây bệnh viêm ruột. Con số đó hiện tại đã vượt qua 250.”
Công việc của Lee và Vinuesa giờ đây là tìm hiểu những bộ gen này hoạt động như thế nào, từ đó giải mã căn nguyên hàng loạt các bệnh khác nhau lại được phát hiện. Vinuesa giải thích: “Xét thử một loại bệnh tự miễn nào đó - lupus ban đỏ chẳng hạn - phải đến gần đây, ta mới biết được có nhiều loại lupus khác nhau và mỗi loại lại chịu ảnh hưởng từ một đột biến gen nhất định. Vì vậy mà ta cần hết sức cẩn trọng nếu muốn tìm đúng phương pháp cứu chữa.”
Bà nhận xét thêm: “Tuy đúng là ngày càng có nhiều liệu pháp mới, chúng ta lại chưa biết cách áp dụng đúng bởi ta chưa biết chắc loại bệnh mà bệnh nhân mắc phải. Vì vậy mà tìm được cách phân nhóm các bệnh nhân, để từ đó áp dụng phương thức trị liệu phù hợp với họ, chính là mục tiêu chủ chốt trong các nghiên cứu hiện nay.”
Trong khi đó, Lee nhấn mạnh tầm quan trọng của các liệu pháp và các loại thuốc mới trong bối cảnh số ca mắc phải bệnh tự miễn ngày càng gia tăng.
Ông nói: “Hiện tại chưa có thuốc đặc trị các bệnh tự miễn. Đối tượng thường mắc các bệnh này lại là những người trẻ tuổi - những người vẫn chưa rời khỏi ghế nhà trường, chưa tìm được công việc ổn định, chưa có gia đình. Điều này cũng có nghĩa ngày càng có nhiều người phải hoặc chấp nhận lên nằm bàn mổ hoặc phải tiêm thuốc cho đến cuối đời. Đó là một tương lai không mấy tốt đẹp đối với cả bệnh nhân lẫn hệ thống y tế. Vì vậy mà công tác tìm kiếm cách trị dứt điểm cần được gấp rút tiến hành.”
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)