Khổng Tử nghe hai học trò của ông cãi nhau. Một người tính nết hiền hoà, nhã nhặn. Người kia tuy trí lực hơn hẳn và lòng dạ hướng thiện, nhưng lại bộc phát, dễ nóng giận. Nếu trò ta đã quyết thì chẳng ai có thể can ngăn, ai cả gan làm vậy sẽ lãnh một trận tam bành.

Chân dung Khổng Tử - Ảnh: americanliterature.com

Một ngày kia, sau một đợt nổi cơn tam bành như vậy, vị học trò tức đến hộc máu. Sợ hãi, cậu liền chạy đến hỏi thầy mình:

“Con phải làm gì với thân xác này khi ngày càng gần đất xa trời? Con có phải ngừng việc tu tập học hành hay không, kính mong thầy chỉ giáo.”

Khổng Tử từ tốn: “Tử Lộ, nhà ngươi hiểu sai rồi. Việc học hành vốn chẳng liên quan gì đến tình trạng hiện tại của ngươi cả, mọi sự đều là do nóng giận mà ra. Còn nhớ lần nhà ngươi với Nhan Uyên cãi nhau không? Trò ấy sau cuộc cãi vã chẳng mấy chốc lại bình tâm, trong khi ngươi gặm nhấm nỗi uất hận của mình. Làm sao mà sống thọ được khi cứ mỗi lần nghe những gì không thuận tai, ngươi lại nổi cơn cuồng nộ lên như thế? Thử một ngàn môn đồ, mỗi người nói một câu không ưng ý, vậy là ngươi tức giận cả ngàn lần sao? Nếu không kiềm chế, cái chết ắt sẽ tìm tới sớm thôi.”

Rồi Khổng Tử hỏi: “Thế ngươi có bao nhiêu chiếc răng?”

“Dạ thưa, ba mươi hai.”

“Còn lưỡi, ngươi có bao nhiêu?”

“Dạ chỉ một.”

“Vậy ngươi đã mất bao nhiêu chiếc răng rồi?”

“Thưa một chiếc khi con lên 9, và bốn chiếc khác khi con 26 tuổi.”

“Còn lưỡi nhà ngươi vẫn còn nguyên vẹn chứ?”

“Vâng.”

“Ngươi có biết lão gia Văn Quân không?”

“Thưa có.”

“Ngươi có biết răng lão ta có bao nhiêu chiếc răng khi bằng tuổi ngươi không?”

“Thưa không.”

“Vậy còn giờ, lão còn bao nhiêu chiếc.”

“Hình như là hai. Nhưng lưỡi Văn Quân vẫn còn vẹn nguyên tuy tuổi đã cao.”

“Ngươi thấy đó, răng cứng đầu, muốn mọc là cứ trồi lên cho bằng được, vậy mà gãy như không. Chỉ có răng mới làm đau lưỡi chứ lưỡi đời nào làm được gì răng. Vậy mà lưỡi trụ được đến lúc ta lìa đời, còn răng lại là thứ lìa ta trước tiên trong đời. Lưỡi hòa nhã, mềm mỏng với răng, không bao giờ cáu gắt và háu chiến cả khi nó phạm lỗi sai. Lưỡi luôn giúp răng nhai thức ăn đi nuôi sống cơ thể, ấy vậy mà răng chẳng bao giờ giúp lưỡi. Con người cũng vậy, ương ngạnh quá thì gãy. Và nhà ngươi, Tử Lộ, cũng sẽ gãy và rơi rụng như răng nếu không học cách kiềm chế bản thân mình.”

Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)