Lời trữ tình ngoại đề là một yếu tố ngoài cốt truyện. Trữ tình ngoại đề trực tiếp thể hiện và giãi bày những cảm xúc, ấn tượng, tình cảm và tư tưởng chủ quan của tác giả đối với hiện thực được mô tả. Với đoạn văn trữ tình ngoại đề cuối đoạn trích “Số phận con người”: “Không, không phải những người đứng tuổi đã bạc đầu trong chiến tranh chỉ khóc trong chiêm bao đâu. Họ cũng khóc trong thực tại đấy. Cái chính ở đây là phải biết kịp thời quay mặt đi. Cái chính ở đây là đừng làm tổn thương trái tim em bé, đừng để cho em thấy những giọt nước mắt đàn ông hiếm hoi nóng bỏng lăn trên má anh”, Sô-lô-khốp bày tỏ lòng khâm phục của mình trước bản lĩnh kiên cường, nhân hậu, bao dung của một con người Xô Viết (Xô-cô-lốp). Nhân vật Xô-cô-lốp là con người có một ý chí, nghị lực phi thường và luôn dạt dào một tinh thần nhân ái, nhân hậu. Anh mang đầy những vết thương cả về thể xác lẫn tinh thần trong chiến tranh. Sau chiến thắng, anh vẫn tiếp tục phải chịu đựng và hy sinh cho người khác. Ngay tiếng khóc đau buồn cũng chỉ thường xuất hiện trong chiêm bao, còn ban ngày anh phải dùng nghị lực để nén lại và giấu đi vì một lý do cao thượng - em bé. Đoạn trữ tình ngoại đề ấy cũng làm rõ thêm quan điểm nghệ thuật của tác giả: “Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạo... Khi viết, máu nhà văn phải sôi lên”.

Nguyễn Hoàng Thịnh
Giáo viên Văn học - Trường Quốc tế Á Châu