Thủy ngân là một kim loại đặc biệt, ký hiệu hóa học là Hg. Nó là kim loại duy nhất ở thể lỏng ở 0oC. Hg ở dạng kim loại nguyên chất ít độc nhưng hơi, các hợp chất và muối của nó là rất độc. Hg cực kì dễ bay hơi, với nồng độ hơi bão hòa ở 20oC là khoảng 15mg/m3 – gấp 1500 lần nồng độ cho phép. Với nhiệt độ như ở Việt Nam, con số này ắt hẳn phải còn lớn hơn nhiều lần. Hô hấp là con đường đưa hơi Hg vào máu nhanh nhất. Thở không khí có nồng độ Hg từ 1-3 mg/m3 thời gian dài có thể gây viêm phổi cấp.
Hg còn có thể xâm nhập qua da khi bạn đổ lên tay “nghịch cho vui” như được xúi, chưa kể đến nguy cơ xâm nhập vào hệ tuần hoàn hay hệ tiêu hóa qua vết thương hở/ăn uống. Một nữ y tá bị thương do vỡ nhiệt kế thủy ngân, lành lặn không dấu vết gì. 4 năm sau đó, cô đã phải cắt thùy trên phổi trái do bị nghẽn động mạch phổi do Hg. Có thể nghịch Hg hôm nay chưa chết, nhưng những dấu hiệu nhiễm độc mãn tính như viêm lợi, viêm miệng, bệnh mắt, run, viêm thận có thể đang tiềm ẩn trong cơ thể bạn.
Khi bị vỡ nhiệt kế thủy ngân thì phải xử lý như thế nào?
Khi nhiệt kế vỡ làm rơi vãi thủy ngân, nó sẽ phân tán thành nhiều giọt, các giọt đó bám vào bụi lại phân tán nhỏ hơn nữa làm cho diện tích tiếp xúc của Hg với không khí tăng lên vô tận, tạo điều kiện cho nó bốc hơi và xâm nhập vào cơ thể, rất nguy hiểm.
Như kiến thức trong chương trình Hóa học THPT, người ta dùng bột lưu huỳnh (S) để thu dọn Hg, vì tạo hợp chất thủy ngân (II) sunfua khó bay hơi.
Hg + S -> HgS
Nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng và nhanh chóng để tìm được S ở gần nhà.
Nếu chẳng may bị vỡ nhiệt kế thủy ngân, hãy tham khảo quy trình sau:
- Thông gió. Nhất định không được ở trong phòng kín để dọn Hg. Hơi Hg gây độc theo nồng độ, nên phải làm giảm nồng độ Hg đến mức tối thiểu.
- Đeo găng tay, kính, khẩu trang & đồ bảo hộ (áo mưa), giày/dép kín nhất có thể. Cô lập vùng bị loang bằng giẻ.
- Nếu có thể, rắc bột S lên trên Hg để tạo muối. Đơn giản hơn, đập một quả trứng lên trên vết Hg để tạo phức Hg với protein. Những hành động này dùng để chuyển Hg thành hợp chất khó bay hơi.
- Dọn những mảng Hg nhìn thấy được bằng giẻ hoặc giấy bìa. Cố gắng không tán vụn Hg để hạn chế diện tích bay hơi.
- Tiếp tục dùng đèn flash để rọi tìm Hg. Dọn những mảng Hg khó trông thấy hơn bằng cọ tẩm kem cạo râu hoặc băng dính. Lau dọn kỹ vùng bị nhiễm Hg với giẻ lau nhiều lần.
- Cho tất cả những dụng cụ dọn dẹp, bao gồm cả đồ bảo hộ, vào 1 túi kín, dán nhãn “nguy hiểm, có chứa Hg”. Xin hãy tìm một nơi có thể tiêu hủy chất thải nguy hại như bệnh viện hay phòng thí nghiệm để vứt chiếc túi này.
- 24h sau đó, thông gió & đừng đi vào căn phòng này. Nên uống thêm sữa ngay sau đó để phần nào ngăn chặn Hg xâm nhập vào cơ thể.
Tuy nhiên, trong những nguyên tắc quản lí nguy hại, “loại bỏ” vẫn là ưu tiên hàng đầu. Xin mọi người hãy thay thế nhiệt kế Hg trong nhà mình bằng một chiếc nhiệt kế hồng ngoại, vừa nhanh chóng lại vừa không chứa Hg gây hại.
Nguyễn Như Mai Hương
Giáo viên Hóa học - Trường Quốc tế Á Châu