Văn hóa Đông Sơn là một nền văn hóa cổ có quá trình hình thành lâu dài hơn nghìn năm lịch sử từ những nền văn hóa tiền Đông Sơn: Văn hóa Phùng Nguyên (nửa đầu thế kỉ II TCN) đến văn hóa Đồng Đậu (nửa sau thiên niên kỉ II TCN), văn hóa Gò Mun (đầu thiên niên kỉ I TCN) ở vùng trung du, đồng bằng Bắc Bộ và các nền văn hóa khác ở lưu vực sông Mã, sông Cả cùng hòa chung tạo nên nền văn hóa Đông Sơn (thế kỉ VII TCN).

Các di tích văn hóa Đông Sơn được tìm thấy ở hầu khắp Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ như di tích Vườn Chuối (Gia Lương – Bắc Ninh), di tích Cổ Loa (Đông Anh – Hà Nội)…, dọc theo lưu vực sông Cả, sông Mã đã phát hiện nhiều di tích như Đông Lĩnh (Đông Sơn – Thanh Hóa), Núi Nấp (Đông Sơn – Thanh Hóa), Đồng Mõm (Diễn Châu – Nghệ An),…. Điều đó cho thấy địa bàn cư trú của cư dân Đông Sơn ngày càng được mở rộng.

Công cụ và hiện vật thuộc văn hóa Đông Sơn thể hiện bước phát triển cao hơn hẳn văn hóa tiền Đông Sơn. Công cụ đồ đá không còn nhiều thay vào đó là công cụ bằng đồng xuất hiện nhiều hơn và vô cùng phong phú, đa dạng, kĩ thuật điêu luyện như lưỡi cày đồng, ngoài ra còn có lưỡi cuốc, lưỡi rìu, đục,… Các loại vũ khí cũng được tìm thấy với số lượng lớn và đa dạng về thể loại như nỏ, cung, tên, giáo, dao găm… Đồ dùng sinh hoạt trong gia đình cũng rất phong phú như thạp đồng, bình đồng, nồi, ấm… Bước đầu xuất hiện kĩ thuật luyện sắt. Ở một số di chỉ văn hóa Đông Sơn, các nhà khảo cổ học còn tìm thấy một số công cụ bằng thủy tinh, tre, gỗ… Với sự tiến bộ trong kĩ thuật chế tác công cụ lao động đã thúc đẩy nền kinh tế ngày càng phát triển.

Cư dân Đông Sơn còn chế tạo ra các loại nhạc khí như trống đồng bao gồm nhiều kiểu loại (dáng trống cân đối, bố cục hài hòa, hoa văn trang trí tinh tế…), chuông đồng, chứng tỏ bên cạnh đời sống vật chất thì cư dân Đông Sơn còn quan tâm đến đời sống tinh thần.

Quá trình hình thành và ra đời của văn hóa Đông Sơn cũng là quá trình hình thành để đưa đến sự ra đời nhà nước Văn Lang.

Ngô Thị Hội
Giáo viên Lịch sử - Trường Quốc tế Á Châu