Nhật Bản là một trong những quốc gia có ngành công nghiệp điện ảnh lâu đời nhất thế giới. Bộ phim đầu tiên được sản xuất tại Nhật Bản là bộ phim tài liệu nói về các nghệ sĩ geisha, được trình chiếu vào tháng 06/1899. Trong suốt thời kỳ phim câm, các rạp chiếu phim tại Nhật Bản đã thuê những benshi, tức là người ngồi bên cạnh màn ảnh để trực tiếp giải thích đến khán giả những hình ảnh trong phim. Do ảnh hưởng của động đất và sự tàn phá của Thế chiến thứ 2, hơn 90% các bộ phim của Nhật Bản trong thời kỳ phim câm đã bị thất lạc mãi mãi.
Kenji Mizoguchi được công nhận là bậc thầy đầu tiên của ngành điện ảnh Nhật Bản. Khởi nghiệp là một diễn viên, Mizoguchi có lần ra mắt đầu tiên với tư cách là một đạo diễn vào năm 1920. Ông đã hoàn thành hơn 50 bộ phim trong khoảng thời gian từ năm 1920 đến năm 1930, bao gồm các bộ phim cổ trang, phim về võ sĩ samurai, kịch mê-lô và những bộ phim về tình yêu. Là cánh chim đầu đàn trong thời kỳ hoàng kim của điện ảnh Nhật Bản, Mizoguchi được tôn kính như là một biểu tượng văn hóa ở Nhật Bản. Các bộ phim nổi tiếng của ông gồm Osaka Elegy, The Story of the Last Chrysanthemums, Sansho the Bailiff và Ugetsu. Kiệt tác The Life of Oharu (1952) của ông đã được quốc tế công nhận khi giành chiến thắng tại Liên hoan phim Venice với giải thưởng Sư tử Bạc. Ông qua đời vào năm 1956.
Kenji Mizoguchi được công nhận là bậc thầy đầu tiên của ngành điện ảnh Nhật Bản - Ảnh: wikipedia.org
Bộ phim Gate of Hell (1953) của Teinosuke Kinugasa là bộ phim màu đầu tiên của Nhật Bản được phát hành trên toàn thế giới. Bộ phim giành được 2 giải Oscar vào năm 1954 ở hạng mục Trang phục đẹp nhất và Phim nước ngoài hay nhất. Bộ phim cũng giành giải thưởng Cành Cọ Vàng tại Liên hoan phim Cannes, đây là bộ phim đầu tiên của Nhật Bản vinh dự giành được giải thưởng này.
Trong khi bộ phim Seven Samurai (1954) của Kurosawa nhận được nhiều sự ca ngợi thì bộ phim về quái vật có kinh phí thấp với tên gọi Gojira của Ishiro Honda cũng được phát hành. Gojira được đặt tên tiếng Anh là Godzilla, bộ phim đã trở thành hit trên toàn thế giới và là biểu tượng của ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản.
Áp phích quảng cáo của bộ phim Godzilla - Ảnh: wikipedia.org
Những năm 1960 chứng kiến một làn sóng mới của các nhà làm phim với tác phẩm nổi tiếng Branded to Kill (1967) của Seijun Suzuki nói về tổ chức xã hội đen yakuza (mafia Nhật). Các bộ phim nổi tiếng khác bao gồm Cruel Story of Youth của Nagisa Oshima, Onibabacủa Masahiro Shindo và The Insect Woman của Shohei Imamura. Bộ phim Woman in the Dunes (1964) của Hiroshi Teshigahara giành được Giải thưởng đặc biệt của ban giám khảo tại Liên hoan phim Cannes và được đề cử cho hạng mục Đạo diễn xuất sắc nhất và Phim nước ngoài hay nhất tại lễ trao giải Oscar.
Trong những năm 1970, điện ảnh Nhật Bản có sự thay đổi lớn trong việc miêu tả các mối quan hệ thân xác, điển hình là đạo diễn Ohsima với bộ phim In the Realm of the Senses (1976) gây nhiều tranh cãi. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự hồi sinh của các bộ phim về võ sĩ samurai (được gọi là chanbara). Phim hoạt hình của Nhật Bản cũng hồi sinh mạnh mẽ trong những năm 1980. Mamoru Oshii phát hành bộ phim Angel's Egg mang tính bước ngoặt vào năm 1983 và Hayao Miyazaki chuyển thể bộ truyện tranh Valley of Wind của mình thành bộ phim cùng tên vào năm 1984. Ngày nay, phim hoạt hình chiếm hơn 50% việc sản xuất phim tại Nhật Bản.
Cuối những năm 1980, nhà văn kiêm diễn viên Takeshi Kitano nổi lên với vai trò là nhà làm phim với các tác phẩm như Violent Cop, Sonatine và đặc biệt là Hana-bi (Fireworks), đây là bộ phim giành được giải thưởng Sư tử Vàng tại Liên hoan phim Cannes. Năm 2000 bộ phim Battle Royale của đạo diễn kỳ cựu Kinji Fukasaku ra mắt và nhận được nhiều lời khen ngợi từ giới chuyên môn quốc tế. Với thành công lớn từ doanh thu phòng vé, bộ phim tiếp tục cho ra mắt phần hai với tựa đề Battle Royale II: Requiem do chính con trai của Kinji Fukasaku là Kenta Fukasaku sản xuất vì ông đã qua đời trong quá trình sản xuất bộ phim.
Cũng trong thời gian này, thể loại phim kinh dị dựa trên truyền thuyết và những câu chuyện dân gian xưa cũ bắt đầu xuất hiện, thường được gọi là J-Horror. Tiêu biểu là bộ phim Dark Water (2001) của đạo diễn Hideo Nakata được giới chuyên môn đánh giá cao cũng như rất thành công về mặt thương mại. Bộ phim gần đây của Nakata là Chatroom, được viết bởi nhà biên kịch người Ai-len Enda Walsh được công chiếu tại Liên hoan phim Cannes 2010.
Đình Phú
Theo Volta