Nhóm nghiên cứu tại Đại học Khoa học Công nghệ Hong Kong (HKUST) vừa phát hiện trẻ xem trọng các bạn có năng khiếu thiên bẩm hơn các bạn khổ luyện thành tài. Suy nghĩ này có thể theo trẻ đến tuổi trưởng thành.

Ảnh: pixabay.com

Ngay cả người Trung Quốc vốn nổi tiếng với văn hóa đặt sự khổ luyện lên trên thiên bẩm cũng cho rằng những ai có năng khiếu sẽ giỏi hơn những người gắng sức phấn đấu, theo nghiên cứu trên. Cũng theo đó, tuy trẻ Trung Quốc thường mong muốn kết thân hay tương tác với những bạn có năng khiếu thiên bẩm hơn, người lớn tại đây không xem trọng bên nào, nhưng sẽ đánh giá năng lực của những người có thiên bẩm cao hơn những người khổ luyện.

Kết quả này được công bố trong tạp chí quốc tế “Child Development” chuyên về tâm lý học phát triển.

Nhóm nghiên cứu đã thực hiện hai cuộc khảo sát với đối tượng là 350 người lớn và 300 trẻ em, đặc biệt là các trẻ 5-6 tuổi, ở Trung Quốc Đại Lục - nơi có quan niệm “cần cù bù thông minh”.

Trong khảo sát đầu tiên, đối tượng tham gia được chia thành hai nhóm: một nhóm nghe kể chuyện về một người đạt được tay nghề cao nhờ tài năng; nhóm còn lại cũng nghe câu chuyện về người có tay nghề cao, nhưng là nhờ khổ luyện. Sau đó, cả hai nhóm được yêu cầu đánh giá về năng lực (như trí thông minh) và tính cách (như sự thân thiện) của người đó. Nhóm nghiên cứu muốn tìm hiểu đối tượng sẽ đánh giá năng lực và tính cách một người có khác không nếu người đó là người khổ luyện thay vì người có tài bẩm sinh và ngược lại, và kết quả đánh giá ở các độ tuổi khác nhau thì khác nhau thế nào.

Trong khảo sát thứ hai, cả hai nhóm được làm quen với một người có năng khiếu thiên bẩm và một người khổ luyện thành tài. Thông qua một loạt các phép thử, nhóm nghiên cứu muốn xem đối tượng thích tương tác với ai hơn và có xu hướng san sẻ tài nguyên với ai nhiều hơn.

Chịu trách nhiệm cho nghiên cứu trên là Mary Ma, nghiên cứu sinh tiến sĩ, học giả thỉnh giảng tại Đại học Harvard. Người hướng dẫn là Eva Chen, Phó Giáo sư Kiêm nhiệm tại Khoa Khoa học Xã hội HKUST và Chia-Jung Tsay, Phó Giáo sư Đại học Cao đẳng London và Đại học Wisconsin-Madison.

Ma cho biết: “Bởi người Trung Quốc chúng tôi coi trọng thành tựu, cách chúng tôi nhìn nhận nó cũng là thứ đáng quan tâm. Mặc dù cả năng khiếu lẫn khổ luyện là hướng đi đến thành công, nghiên cứu này cho thấy chúng ta thiên vị những người có thiên bẩm hơn là những người khổ luyện. Xu hướng này manh nha ở các trẻ nhỏ và theo chúng đến tuổi trưởng thành.”

Cô bổ sung: “Quan niệm thiên vị trên có thể tác động đến việc trẻ thường tương tác với các bạn được cho là có năng khiếu hơn là những bạn thành tài nhờ miệt mài rèn luyện. Tuổi càng cao, tính thiên vị càng giảm sút, cho thấy suy nghĩ này có thể uốn nắn được chứ không phải bất di bất dịch như ta từng nghĩ.”

Thiên vị thiên bẩm có thể hiểu là cách ta ngầm đánh giá những cá nhân bẩm sinh đã thể hiện tài năng vượt trội cao hơn những cá nhân phấn đấu đạt đến thành quả tương tự. Chẳng hạn, Giáo sư Tsay trước đây có chủ nhiệm một nghiên cứu cho thấy đối tượng tham gia đánh giá cao tiềm năng của những nhạc công được cho là có năng khiếu chơi nhạc bẩm sinh hơn là những nhạc công được cho là phải tập nhiều mới thành thục. Xu hướng này cũng tương tự khi nhóm đối tượng tham gia đánh giá các nhà khởi nghiệp.

Tuy phát hiện xu hướng chung như vậy, các nghiên cứu trước kia không cho biết được hiện tượng thiên vị thiên bẩm có xảy ra với trẻ nhỏ hay không.

Mary Ma tổng kết: “Từ kết quả, chúng tôi khuyến nghị bố mẹ và các nhà giáo dục nên hướng con trẻ có cái nhìn đúng đắn về năng khiếu và nỗ lực, hiểu rằng cả hai đều góp phần giúp mỗi cá nhân đạt được thành công. Các em cũng cần phải tôn trọng những bạn bè có hướng tiếp cận thành công khác với bản thân mình, có vậy mới tạo ra môi trường học tập hòa hợp, cùng nhau phát triển.”

Ma cũng đề xuất giới làm chính sách cần nỗ lực xóa bỏ xu hướng thiên vị tài năng bằng cách dồn tài nguyên giúp đỡ những cá nhân có năng lực học tập khác biệt với số đông.

Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)