Claudia Goldin, nhà kinh tế học lịch sử giảng dạy tại Đại học Harvard, đã trở thành chủ nhân giải Nobel Kinh tế 2023 nhờ công trình tìm hiểu các nguyên nhân sâu xa dẫn đến bất bình đẳng trong tiền lương và thị trường lao động giữa nam và nữ, theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố hôm 09/10 vừa qua.
Ảnh: Stephanie Mitchell/Harvard Staff Photographer
Từng được gọi là “Giải Khoa học Kinh tế của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển để tưởng nhớ Nobel”, giải thưởng danh giá này đi kèm 11 triệu Krona Thụy Điển, tương đương 1 triệu USD, và là giải Nobel cuối cùng được trao trong năm nay.
Tại buổi họp báo ở Stockholm, Thụy Điển, ngày 09/10/2023, Jakob Svensson, Chủ tịch Ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, công bố Giải Khoa học Kinh tế năm 2023 của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển để tưởng nhớ Nobel được trao cho Claudia Goldin - Ảnh: Claudio Bresciani TT News Agency
Được biết Giải Nobel ở các hạng mục khác được trao cho nghiên cứu vaccine Covid-19, công nghệ quang phổ atto, “chấm lượng tử”, cũng như cho nhà soạn kịch người Na Uy và nhà hoạt động xã hội người Iran.
Cơ quan trao giải thông báo: “Người nhận giải Nobel Khoa học Kinh tế năm nay, Claudia Goldin, đã cho ta cái nhìn toàn cảnh đầu tiên về thu nhập và sự tham gia của nữ giới vào thị trường lao động xuyên suốt các thể kỷ. Nghiên cứu của bà đã chỉ ra nguyên nhân tạo nên các biến động và vì sao khoảng cách giới vẫn tồn tại.”
Ngồi tại nhà mình ở Cambridge, Massachusetts, bà nhận xét giải thưởng “tán dương những ý tưởng lớn và những thay đổi dài hạn”, nói thêm: “Giữa nam và nữ vẫn còn rất nhiều cách biệt về nghề nghiệp, tiền lương, cùng nhiều thứ khác nữa. Câu hỏi đặt ra là vì sao lại có hiện trạng như vậy? Và công trình của tôi xoay quanh vấn đề này.”
Giáo sư Đại học Harvard - Claudia Goldin trò chuyện qua điện thoại tại nhà riêng ở Cambridge, Massachusetts, sau khi nghe tin mình nhận giải Nobel Kinh tế 2023 - Ảnh: Brian Snyder/Reuters
Quyển “Understanding the Gender Gap: An Economic History of American Women” (tạm dịch: “Hiểu về khoảng cách giới: Lịch sử kinh tế nữ giới tại Mỹ”) đào sâu tìm hiểu ngọn nguồn bất bình đẳng thu nhập đối với phụ nữ tại Mỹ trong suốt 200 năm lịch sử.
Sau công trình trên, bà tiếp tục với các nghiên cứu về ảnh hưởng của thuốc tránh thai đối với sự nghiệp và quyết định hôn nhân của nữ giới, chỉ dấu xã hội nữ giới thể hiện qua việc phụ nữ có giữ lại họ sau khi kết hôn hay không, cũng như nguyên nhân nào khiến nữ giới ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trên tổng số sinh viên đại học.
Claudia Goldin tạo dáng chụp ảnh tại nhà riêng sau khi nghe tin mình nhận giải Nobel Kinh tế 2023 - Ảnh: Bryan Snyder/Reuters
Tại một buổi họp báo ở Đại học Harvard, bà Goldin có phát biểu: “Trong suốt chiều dài lịch sử, phụ nữ bị ẩn đi, trở thành người cống hiến thầm lặng. Dần dà, họ bỏ lại công việc gia đình để theo đuổi thị trường sản xuất rộng lớn hơn. Họ trở thành công nhân, bắt đầu tự kiếm sống cho bản thân và cho gia đình. Và dường như thị trường lao động và các chính sách chính phủ vẫn chưa bắt kịp những biến chuyển lớn trong đời sống người phụ nữ.”
Randi Hjalmarsson, thành viên Ủy ban Giải thưởng Kinh tế, nhận định các phát hiện của Goldin “có ý nghĩa lớn về mặt xã hội” và trích lời của chính Goldin: “Hiểu đúng bản chất và gọi đúng tên vấn đề, ta có thể tìm ra được hướng đi mới tốt hơn.”
Christine Lagarde, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương Châu Âu, có đăng trên X: “Tâm huyết Goldin dành cho sự bình đẳng trong kinh tế là nguồn cảm hứng cho tất cả chúng ta.”
“Cả hai đều thiệt thòi”
Mặc dù hầu hết các quốc gia đều có luật cấm người sử dụng lao động phân biệt giới, phái nữ vẫn vấp phải nhiều rào cản về tiền lương hơn là các đồng nghiệp nam.
Chỉ tính riêng tại Mỹ năm 2022, lương nữ giới chỉ bằng 82% lương của nam, theo Trung tâm Nghiên cứu Pew. Còn tại Châu Âu năm 2021, trung bình nữ giới kiếm được ít hơn nam giới 13% tính trên số lương theo giờ, theo số liệu do Ủy ban Châu Âu cung cấp.
Công trình của Goldin cho thấy mặc dù vài thập kỷ qua đã có nhiều nỗ lực thu hẹp khoảng cách lương giữa các giới, mục tiêu này vẫn còn quá xa vời. Goldin cho rằng có rất nhiều nguyên do dẫn đến tình trạng này, từ nạn phân biệt giới cho đến hiện tượng “thiên vị người tham công việc”, tức một số nghề trả lương cao gấp bội cho những ai làm nhiều giờ hơn và ít chủ động với giờ làm hơn, qua đó khiến phụ nữ - những đối tượng cần thời gian làm việc linh động - chịu thiệt.
Thực tế lĩnh vực kinh tế không nằm trong số những giải thưởng mà nhà phát minh kiêm thương gia Alfred Nobel đặt ra, chỉ được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển thiết lập sau đó và tài trợ kể từ năm 1968. Những tên tuổi đáng chú ý nhận được giải thưởng này có Friedrich August von Hayek, Milton Friedman, và gần đây nhất là nhà kinh tế người Mỹ Paul Krugman.
Năm 2022, bộ ba nhà kinh tế người Mỹ trong đó có nguyên Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Ben Bernanke đã được trao thưởng nhờ nghiên cứu chứng minh việc điều tiết ngân hàng và hỗ trợ các tài khoản vay dần mất khả năng chi trả sẽ ngăn chặn khủng hoảng kinh tế lún sâu như thế nào, qua ví dụ điển hình là cuộc Đại Suy thoái vào đầu những năm 1930.
Là nữ giảng viên chính thức đầu tiên tại khoa kinh tế Trường Đại học Harvard vào năm 1990, Goldin là phụ nữ thứ ba giành được Nobel Kinh tế, cũng là người nữ đầu tiên giành được giải với tư cách cá nhân thay vì chia sẻ giải với những nhân tài khác.
Trước Goldin chỉ có hai phụ nữ khác được trao giải Nobel Kinh tế là Elinor Ostrom năm 2009 và Esther Duflo năm 2019.
Huỳnh Trọng Nhân
(Lược dịch)