Giới khí tượng tự tin dự đoán đợt El Niño mạnh hiện tại sẽ chuyển tiếp sang La Niña vào cuối năm 2024.

Đợt La Niña khá mạnh được dự đoán sẽ xảy ra khoảng tháng 6 - 8/2024, thể hiện qua phần mặt nước biển có nhiệt độ thấp hơn trung bình được tô màu xanh trong mô hình trên. Dự đoán đưa ra vào tháng 01/2024 này là kết quả lấy trung bình 7 mô hình thuộc Hệ thống Đa mô hình Dự báo Bắc Mỹ (NMME). Cả 7 đều dự đoán La Niña sẽ trở lại vào tháng 8 - Ảnh: NOAA/NWS/CPC

Các chuyên gia dự báo mùa màng tại Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) và nhiều tổ chức khác hiện khá chắc chắn La Niña sẽ thành hình vào giữa đến cuối năm 2024. Nếu đúng, đây sẽ là năm thứ tư hiện tượng La Niña chiếm ưu thế trong 5 năm trở lại đây. Điều đó cũng có nghĩa Mỹ sẽ đứng trước nguy cơ hạn hán kéo dài và mùa bão dữ dội bờ Đại Tây Dương.

El Niño và La Niña là hiện tượng gây ra do mặt nước biển phía Đông Thái Bình Dương tại vùng nhiệt đới nóng lên hay nguội đi. Mỗi kỳ El Niño hoặc La Niña kéo dài từ một đến nhiều năm, gây ảnh hưởng lớn đến thời tiết và tạo ra những hiện tượng cực đoan. Mặc dù hai hiện tượng trên đều xảy ra tự nhiên, trong bối cảnh Trái Đất nóng lên hiện tại, chúng có thể tạo ảnh hưởng xấu hay xuất hiện với tần suất cao hơn.

La Niña trở lại thì sao?

Nếu thật sự La Niña trở lại vào năm nay, nguy cơ một số hiện tượng thời tiết xấu xảy ra là rất cao. Một trong số đó là lượng gió giật Bắc Đại Tây Dương giảm, đặc biệt tại Vịnh Mexico và Vùng Caribe - cũng có nghĩa sẽ có nhiều bão hơn. Theo Đại học Bang Colorado, trong 3 năm La Niña liên tiếp từ 2020 đến 2022, đã có 65 xoáy nhiệt đới được đặt tên, 28 cơn bão, trong đó 12 cơn bão lớn được ghi nhận và năng lượng tích tụ qua các cơn bão là 420,6; trong khi đó, nếu bình thường (như khoảng 1991-2020) thì số liệu trung bình 3 năm trên sẽ lần lượt là 43,2; 21,6; 9,6; và 369.

Ngoài ra, Vành đai Mặt Trời phía Nam nước Mỹ sẽ dễ xảy ra hạn hán và các đợt nắng nóng diện rộng do La Niña mang lại. Được biết những trận cháy rừng lớn nhất lịch sử California cũng như vùng Tây Nam Hoa Kỳ đều được ghi nhận khi La Niña chiếm thế thượng phong, đặc biệt là trong năm 2020 và 2021.

Độ chắc chắn cao

Dự báo hàng tháng của NOAA và Viện Nghiên cứu Khí hậu và Xã hội Quốc tế (IRI) công bố vào ngày 19/01 vừa qua cho thấy khả năng La Niña chiếm thế chủ đạo trong khoảng tháng 7-9 là đến 58%; trong khi khả năng trung tính là 36% và chỉ có 6% El Niño tiếp tục kéo dài. Đến ngày 08/02, dự báo La Niña đã tăng lên tới 68%.

Đó là dự báo với độ chắc chắn cao nhất cho khoảng thời gian tháng 7-9 trong vòng hơn 10 năm trở lại đây (xem Bảng 1).

Độ chắc chắn cao nghiêng về La Niña như vậy cho thấy các mô hình dự báo thời tiết - khí hậu dài hạn gần như thống nhất rằng mặt nước biển phía Đông Thái Bình Dương sẽ lạnh đi trong năm nay. Michelle L’Heureux, nhà khoa học quản lý dự báo hàng tháng tại Trung tâm Dự báo Khí hậu NOAA, cho biết nhờ nắm bắt những hiện tượng thường theo sau một đợt El Niño mạnh mà giới khí tượng mới có thể chắc chắn đến thế: “Khả năng cao là tiếp theo chúng ta sẽ đón một đợt La Niña.”

Vì sao El Niño khiến dự báo chắc chắn hơn?

Dự báo dài hạn chu kỳ El Niño - Dao động phương Nam, hay ENSO, là vấn đề hóc búa, đặc biệt đối với các dự báo thực hiện khi mùa đông bán cầu bắc còn chưa kết thúc. Thường phải đến đầu mùa hè tại bán cầu bắc thì dự đoán ENSO mới trở nên đáng tin cậy hơn.

Nghiên cứu cho thấy trong chu kỳ ENSO, theo sau một đợt El Niño mạnh vào đầu năm - vốn là hiện tượng chỉ xảy ra trung bình một lần mỗi thập kỷ - thường là hiện tượng La Niña vào cuối năm. Những nghiên cứu tương tự ngày một thuận lợi hơn bởi thiết kế đa mô hình. Hệ thống này gồm các mô hình chạy song song dự báo khí hậu cho một khoảng thời gian cụ thể, mỗi cái nhận dữ kiện đầu vào khác nhau để làm rõ dự báo đưa ra là có độ chắc chắn cao hay thấp, dựa vào độ tương tự hay sai khác giữa các kết quả.

Sử dụng hệ thống đa mô hình để tái hiện các điều kiện khí hậu trong lịch sử, giới khí tượng có thể hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa các pha ENSO kế cận nhau.

Trong những năm gần đây, các mô hình khí hậu ngày càng thuần thục trong việc mô tả cách El Niño và La Niña hình thành. Đây thực chất là thử thách ngày một khó nhằn bởi các kỳ nóng lên/nguội đi này trải rộng hàng nghìn kilomet nhưng chỉ xảy ra ở vài mét tầng nước biển bề mặt. Cũng cần lưu ý là các mô hình hiện tại vẫn có xu hướng dự báo cường độ của El Niño và La Niña quá cao so với thực tế.

Vài năm trở lại đây, nhóm nghiên cứu Đại học Texas, Austin đã hợp tác với Trung tâm Nghiên cứu Khí quyển Quốc gia (NCAR) để tìm cách cải thiện độ chính xác các dự báo El Niño và La Niña dài hạn. Nghiên cứu công bố năm 2021 do Xian Wu (Đại học Texas) dẫn đầu tiến hành tái hiện khí hậu Trái Đất trong vòng 62 năm trở lại đây bằng một hệ 10-40 mô hình. Kết quả cho thấy dự báo đưa ra vào tháng 11 tiên đoán được hiện tượng La Niña kéo dài nhiều năm có thể hình thành trong vòng 25 tháng tiếp theo, đặc biệt khi một trong các dữ kiện đầu vào là hiện tượng El Niño mạnh đang chiếm ưu thế.

Một bài báo khác đang được phản biện của nhóm Nathan Lenssen, Phó giáo sư Trường Khai khoáng Colorado hiện đang thỉnh giảng tại NCAR, còn đi xa hơn. Sử dụng một hệ gồm nhiều bộ đa mô hình “dự báo” các sự kiện khí hậu quá khứ, mỗi bộ xử lý 500 năm, đồng thời lấy kết quả dự báo từ bộ đa mô hình chạy 1800 năm và các bản tái phân tích các sự kiện khí hậu thế kỷ 20 làm chuẩn đối sánh, nhóm nghiên cứu thu được dự báo các pha ENSO kéo dài hơn 10.000 năm. Toàn bộ việc phân tích được thực hiện trên laptop chứ không cần đến siêu máy tính. Kết quả gần như trùng khớp với giả thuyết khả năng La Niña xảy ra sau một đợt El Niño mạnh là rất cao.

Ghi nhận kiểu hình khí hậu trong thực tế cũng củng cố dự đoán El Niño chuyển sang La Niña trong năm nay. Tất nhiên, kết luận như vậy rút ra từ mẫu khá khiêm tốn. Theo dữ liệu NOAA thu thập từ 1950, có 6 kỳ El Niño xảy ra khoảng tháng 10-12 được đánh giá (không chính thức) là “mạnh” (tức có Chỉ số Niño Đại dương (ONI) lớn hơn hoặc bằng +1.5) trước đợt hiện tại. Đó là các đợt El Niño 1957-1958, 1965-1966, 1972-1973, 1982-1983, 1997-1998, và 2015-2016. Bốn trong sáu kỳ El Niño “mạnh” nói trên đều chuyển tiếp sang La Niña kéo dài không chỉ trong năm tiếp theo mà còn cả năm sau đó.

Vì sao ngày càng có nhiều pha La Niña?

Mặc dù các nhà khoa học khí hậu từng cho rằng Trái Đất ấm lên sẽ khiến El Niño ngày càng chiếm ưu thế, thực tế lại ngược lại. Đây là đề tài thu hút rất nhiều nghiên cứu. Được biết hiện tượng nước biển vùng nhiệt đới phía đông Thái Bình Dương lạnh đi đã kéo dài 40 năm nay, mặc cho nhiệt độ đa số các vùng biển đều tăng.

Trong cùng thời gian, các đợt La Niña kéo dài nhiều năm cũng ngày một xảy ra thường xuyên. Hiện tượng này, theo bài báo “Understanding the recent increase in multiyear La Niñas” (tạm dịch: “Tìm hiểu sự gia tăng các đợt La Niña kéo dài nhiều năm trong thời gian gần đây”) công bố năm 2023, vẫn chưa được giải thích thoả đáng.

Nhóm tác giả phát hiện trước 1970, chỉ hai đợt La Niña kéo dài nhiều năm được ghi nhận, sau khi cả hai kết thúc đều là những năm ENSO trung tính. Từ 1970 trở đi, đã có 8 đợt La Niña nhiều năm được ghi nhận, và tất cả đều chuyển tiếp sang El Niño. Cần nhớ rằng khả năng dự báo có chắc chắn đến đâu cũng không có nghĩa thực tế sẽ xảy ra đúng như vậy, vì mỗi pha El Niño hay La Niña đều rất khác biệt nhau.

Sơ đồ biểu diễn các pha ENSO giai đoạn 1921-2022, thể hiện bằng cột đen cho El Niño, cột xám cho các năm trung tính, cột xanh dương cho La Niña kéo dài một năm và các cột đỏ cho La Niña kéo dài nhiều năm. Có thể thấy, hiện tượng La Niña kéo dài nhiều năm ngày một phổ biến hơn - Ảnh: Bài báo “Understanding the recent increase in multiyear La Niñas” của Wang và cộng sự

Lenssen trình bày trong một email: “Nghiên cứu của chúng tôi chỉ bàn về dự báo pha ENSO, chứ không thảo luận ảnh hưởng hay các mối quan hệ sâu xa của ENSO. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn phần khởi với độ chắc chắn của các dự báo về hiện tượng xảy ra sau đợt El Niño mạnh và hy vọng rằng ảnh hưởng của tiến trình chuyển tiếp này cũng có thể dễ dự báo như vậy. Song, xin hãy lưu ý rằng kết quả trên không có nghĩa tất cả các dự báo của chúng tôi đều chắc chắn sẽ xảy ra!”

Các dự báo hiện nay vẫn chưa thể đoán chắc pha ENSO trong năm sau hay năm sau nữa sẽ mạnh đến mức nào. L’Heureux lấy đợt El Niño 2015-2016, cũng là đợt mạnh nhất trong thời gian gần đây, làm ví dụ. Bà nhận định: “Đợt La Niña theo sau nó rất yếu.” Thực tế là kỳ La Niña 2016-2017 chỉ vừa đạt đủ ONI để được xét là La Niña và kéo dài vỏn vẹn 5 tháng. Kỳ La Niña 2017-2018 sau đó có mạnh hơn, nhưng chỉ cũng ở mức trung bình, và chỉ kéo dài 7 tháng.

L’Heureux kết luận: “Như vậy, tuy khả năng chúng ta đón nhận một đợt La Niña trong năm 2024 không phải 100%, nhưng con số vẫn rất cao, vẫn đáng chú ý.”

Theo YaleClimateConnections.org